Imperyo Mali
An Imperyo Mali (Manding: Nyeni[1] o Niani; ha kasaysayan tinatawag nga Manden Kurufaba,[2] danay pinahalipot ngadto ha maden) in anay imperyo ha Katundan Africa tikang c. 1230 kutob 1670. An imperyo gintukod ni Sundiata Keita ngan nagin bantog tungod han karikohan han mga namumuno, labi na hi Musa Keita. An mga pinulongan Manding asya an ginluluwas ha imperyo. Ini an gidadakoi nga imperyo ha Katundan Africa ngan mabaskog an nagin impluwensya hini ha kultura han Katundan Africa pinaagi han pagkalat han ira pinulongan, mga balaod ngan kustumbre.[3] Kadam-an han mga nahipatik nga impormasyon hiunong han Imperyo Mali in nagtikang kan ika-14 gatustuig nga Nortehanon Africano nga Arabo nga manunurat hin kasaysayan nga hi Ibn Khaldun, an ika-14 siglo nga Moroccano manlalakat na hi Ibn Battuta ngan an ika-16 siglo nga Moroccano nga manlalakat nga hi Leo Africanus. An iba nga tinikangan han impormasyon amo an minat-an nga mga ginluluwas Mandinka, tikang ha mga manunumat nga gintatawag nga mga griot.[4]
An imperyo nagtikang nga usa ka gutiay nga ginhadian Mandinka ha bawbaw nga dapit han Salog Niger, nga namumutang ha paligid han bungto han Niani (an ngaran han Imperyo ha Pinulongan Manding). Han ika-11 nga ika-12 nga mga siglo naghinay-hinay ini nauswag ha pagigin imperyo kahuman la nga nagtitikaubos an Imperyo Ghana ha norte. Hinin nga mga panahon, an aragian han pan-negosyohan in binmalhin pasalatan pakadto ha savanna, nga nagin hinungdan han pagtubo han mga estado. Diri klaro an surusayo nga kaagi han Imperyo Mali (san-o mag ika-13 siglo), tungod han pagkakaiba an mga sinusumat han mga Arabo nga manunurat ngan mga tradisyunal nga linuluwas. Hi
Sundiata Keita (c. 1214–c. 1255) an syahan nga namumuno nga nagkamay-ada hin tuhay nga mga sinurat nga impormasyon (sumala kan Ibn Khaldun). Hi Sundiata Keita usa nga prinsipe-mandirigma han dinastiya Keita nga gintawag para han pagtalwas han mga katawhan Mali tikang ha pamumuno han hadi han Imperyo Sosso, na hi Soumaoro Kanté. An pagsakop han Sosso ha c. 1235 an naghatag han Imperyo Mali hin gahum nga makasumpay han ruta pannegosyohan han Sahara. Pagkamatay ni Sundiata Keita han tuig c. 1255, an mga hadi han Mali in gintatawag na ha titulo nga mansa.[4]
Kan Sundiata anak na hi Mansa Uli I nagbiyahe peregrimasyon pakadto ha Mecca ha panahon han pamumuno ni Mamluk Sultan Baibars (r. 1260–1277). Kahuman han sagunson nga pangangagaw han trono han Mali, han c. 1285 hi Sakoura, usa nga anay uripon han korte real, an nagin emperador ngan usa ha mga makagarahum han mga namuno, in dako an napadugang ha mga teritoryo han Mali. Nameregrimasyon pakadto ha mecca samtang namumuno ni Mamluk Sultan An-Nasir Muhammad (r. 1298–1308). Hikamaratay han pagbalik niya, an trono in binmalik ha angkan ni Sundiata Keita. Katima han mga pamumuno han tulo pa ka mga emperador, hi Musa Keita an nagin emperador han c. 1312. Hi Musa in nameregrimasyon liwat pakadto ha Mecca tikang 1324 tubtob 1326. An iya galante nga regalo ngadto ha Ehipto Mamluk ngan an iya paggastos hin bulawan in nagpaubos han balor han bulawan, nga naghatag ha iya hin kasikatan ha gawas han Mali. Han tuig 1337, ginsundan hiya han iya anak na hi Maghan I, nga han 1341 in ginpatalsik ngan sinaliwan han iya batâ na hi Suleyman. Panahon han pamumuno ni Suleyman kun san-o hi Iban Battuta nagbisita ha Mali.[5]
Pinanbasaran[igliwat | Igliwat an wikitext]
- ↑ Ki-Zerbo, Joseph: UNESCO General History of Africa, Vol. IV, Abridged Edition: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century, p. 57. University of California Press, 1997.
- ↑ Piga, Adriana: Islam et villes en Afriqa au sud du Sahara: Entre soufisme et fondamentalisme, p. 265. KARTHALA Editions, 2003.
- ↑ "The Empire of Mali, In Our Time - BBC Radio 4". BBC. Ginkuhà 2015-10-29.
- ↑ 4.0 4.1 Imperato, Pascal James; Imperato, Gavin H. (2008-04-25) (in en). Historical Dictionary of Mali. Scarecrow Press. pp. 201. ISBN 9780810864023. https://books.google.co.uk/books?id=zf6xAAAAQBAJ&pg=PA201.
- ↑ Imperato, Pascal James; Imperato, Gavin H. (2008-04-25) (in en). Historical Dictionary of Mali. Scarecrow Press. pp. 202. ISBN 9780810864023. https://books.google.co.uk/books?id=zf6xAAAAQBAJ&pg=PA202.
 | Usa ka turók ini nga barasahon. Dako it imo maibubulig ha Wikipedia pinaagi han pagparabong hini. |