Baldomero M. Olivera
Hi Baldomero M. Olivera, usa nga Fil-Am nga biyokimiko, an nagpahigayon han pag-unlad ngan pagpapadaku han kaadman ngan mga pagistudyo ha neuroscience mahitungod han iya pag-aram hin mga cone snails o an mga suso nga nakikit-an ha dagat. An mga conotoxin nga nakukuha tikang ha sinisiring nga suso kay ginbubuo hin neuroactive peptides nga may ada usa o madamo pa nga disulfide bonds. Katungod han pagkadiskubre ni Dr. Olivera hini nga mga toxin, napatin-aw an mekanismo hin mga molekyul ha operasyon hin nervous system[1].
Hi Dr. Olivera kay usa nga sikat nga siyentista ha larangan hin molluscan biodiversity, toksikolohiya, ngan neuroparmakolohiya. Katungod han iya mga pag-aram ngan kontribusyon ha biyopisika hin DNA ngan conotoxin, damo an iya nakarawat nga mga pagkilala ngan durugnganun nga mga pasidungog tikang ha durudila-id nga institusyon. Nahimo liwat hiya nga editorial board hin durudila-id nga barasahun nga pan-siyensiya[2], api na an Journal of Biological Chemistry, Journal of Toxinology-Toxin Reviews, Toxicon nga magpahangtud-yana board la gihap hiya, ha mga barasahun nga api hiya[1]. Nahimo hiya nga Damyun Runyon Fellow, ngan nakakarawat hiya hin Ten Outstanding Young Men of the Philippines Award, Eli Lilly Unrestricted Research Award, American Cancer Society Faculty Research Award, Alexander van Humboldt Foundation Senior Scientist Award, Utah Governor’s Medal for Science and Technology, ngan damu pa[1].
Kabataan[igliwat | Igliwat an wikitext]
Gin-anak hi Dr. Baldomero M. Olivera, mas kilala nga ”Totoy” , ha siyudad hin Quezon han ika-29 hin Hulyo, tuig 1941. Han iya kabataan, nagpipinamurot la hiya hin mga suso ha babayun ha ira lugar. Waray niya mahuna-hunaan nga ini ngay-an nga mga suso nga iya la ginuuyag-uyagan kay magkakamay-ada daku nga epekto ha iya kabuwasan. Waray umabot ha iya panghuna-huna nga makakahimo ngay-an hiya hin medisina tikang hini nga suso para ha sakit ha kalawasan[3].
Pag-eskwela ngan Pag-aram[igliwat | Igliwat an wikitext]
Naggradwar hi Dr. Olivera nga summa cum laude ngan valedictorian ha Unibersidad han Pilipinas ha kurso nga kemistri hadton 1960. Han iya paggradwar, nakakarawat hiya hin Fullbright scholarship nga amo an nagpahitungod nga makuha niya an iya doctorate degree ha biyopisikal nga kemistri ha California Institute of Technology ha Pasadena ha California. Gin padayun liwat niya an iya post-doctoral degree ha biyokemistri ha Unibersidad hin Stanford ha Palo Alto hadton 1966-1968. Han 1970, bumalhin hi Dr. Olivera ha Unibersidad hin Utah para magtut-do. Yana, usa na hiya nga tiringgan nga maestro ha Unibersidad han Utah.
![Conus[dead link] geographus](https://war.wikipedia.org/wiki/Paypay:Conus_geographus_by_ScottGardener.jpg)
Mga Naadman ngan Nadiskubre[igliwat | Igliwat an wikitext]
Bisan sikat hiya tungod han iya pag-aram ha conotoxin, diri ini amo an una nga iya gin-istudyuhan. Imbis, mga molekyul hin DNA an iya ginpokusan nga hadto nga mga panahon, amo pala an pagkakadiskubre. Gin-publish niya an iya gin-adman patungkol ha mga pangiriral-an hin DNA ngan an abilidad hin mga nucleic acids nga pagbulagon an iba-iba nga mga kompwesto. Han iya pagpapadayun niya han iya post-doctoral nga pag-aram ha Stanford, iya ginbuhos niya an iya oras ha pag-iinaram hin DNA. Pag-iha, usa hiya ha mga nakadiskubre han nucleotide-joining enzyme DNA ligase tikang ha Escherichia Coli. Ini nga istudyo an nagpahigayon hin pag-uswag han mga paagi han pagreplika han mga ginudti nga butang.
An iya pag-aram han mga cone snail kay nagtikang la han mahuman na niya an iya post-doctoral nga pag-eskwela. Bumalik hiya ha Pilipinas para magpadayun han iya mga gintikangan. Pag-abot niya ha nasud, waray ngay-an mga pasilidad ngan pondo an mga laboratoryo ha Pilipinas para mapadayun an iya istudyo patungkol ha DNA ligase. Salit, naghuna-huna hi Dr. Olivera hin research nga diri nagkikinahanglan hin mga magarbo nga kagamitan. An pag-unabi hin mga nakakapatay nga mga kumpwesto tikang ha masol, sugad hin Conus geographus nga iya ginkokolekta han iya kabataan. Amo ini an katikangan han pag-aram ni Dr. Olivera ha mga cone snails.
![Conus[dead link] magus](https://war.wikipedia.org/wiki/Paypay:Conus_magus_4.jpg)
An mga conotoxin an mga neuroactive peptides nga ginbubuo hin 15-30 nga amino acid[4]. Ini nga mga amino acid may katakos nga makilal-an an mga ion channel ng puru-pareho. Ini nga kinaiya hin mga conotoxins an katungdan kun kay ano nga importante hiya ha neurophysiology, labi na ha proseso han iba-iba nga tipo hin ion channel. Salit, ini nga mga conotoxin an primiro nga kandidato ha pag-upay hin mga makuri matambal nga sakit ha lawas. An una nga conotoxin nga nabulag ni Dr. Olivera tikang ha Conus magus an omega-conotoxin MVIIA, nga mas maupay nga tambal ha sakit ha lawas kaysa ha morphine.
Mga Posisyon, Pagkilala, ngan Pasidungog[igliwat | Igliwat an wikitext]
Katungod han mga nahatag ni Dr. Olivera nga kontribusyon ha siyensiya, damu an iya nakadtuan nga kabutangan. Nahimo hiya nga nga editorial board han Journal of Biological Chemistry tikang 1982 tikadto 1987, hin Journal of Toxinology-Toxin Reviews tikang 1990 hanggang 1983, ngan Toxicon tikang 2000 magpahangtud yana. Naapi liwat hiya ha mga membro han komite nga naguusisa ha barasahun nga Cellular and Molecular Basis of Disease tikang 1982 tikadto 1986. Nahimo liwat hiya nga membro han Visiting Committee han kagawaran hin molecular biology ngan biyokemistri ha Unibersidad han Harvard. tikang 1988 tikadto1995. Api liwat hiya ha mga nagsasaragdon ha direktor hin National Institute of Health tikang 1996 tikadto 1999, ngan Toxicology Advisory Committee hin Burroughs-Wellcome Foundation tikang 1999 tikadto 2001.
Damu liwat nga posisyon an nakaptan ni Dr. Olivera pag-abot ha pagmamaestro. Nahimo hiya nga propesor ha biyochemistry ha kolehiyo hin Medisina han Unibersidad hin Pilipinas. Yana, popular nga propesor hiya Unibersidad ha Utah, Salk Institute ha La Jolla ha California, ngan Marine Science Institute ha Unibersidad han Pilipinas.
Ha bug-os nga pagka-siyentista ni Dr. Olivera, pirmi hiya nakakakarawat hin mga pagkilala ngan pasidungog han iya mga naabot. Damyun Runyon Fellow, Ten Outstanding Young Men of the Philippines Award, Eli Lilly Unrestricted Research Award, American Cancer Society Faculty Research Award, Alexander van Humboldt Foundation Senior Scientist Award, Utah Governor’s Medal for Science and Technology, California Institute of Technology Distinguished Alumnus, Redi Award tikang ha International Society for Toxinology, amo ini an mga ehemplo han mga nakarawat ni Dr. Olivera.[1]
Han 2005, nagdaug hiya hin usa ka milyon nga dolyar tikang ha ginmaopayi nga Howar Hughes Medical Institute katungod han iya pagkakarawat hin pagkilala han iya pag-uuna-una han biodiversity- biomedical links education. Salit, usa na hiya yana ha baynte nga bag-o nga "Million-Dollar Professors." Han 2007 liwat, ginngaranan hiya nga 2007 Scientist of the Year han Harvard. Han 2008, gintagan hiya an presidente hadto nga panahon nga hi Gloria Macapagal-Arroyo hin Philippine Legion of Honor Presidential Award.
Yana nga Kinabuhi[igliwat | Igliwat an wikitext]
Bisan han kadamu han iya nabuhat ngan naabot, nagpapadayun la gihap hi Dr. Olivera ha pagpapa-uswag han kaadman hin siyensiya ha Pilipinas. Han naglabay nga 30 ka tuig, sige la gihap hiya pagbulig ha mga Pilipino nga nagre-research patungkol ha mga cone snail. Diri la maiha, mayda naliwat hiya nabuhat nga kontribusyon para ha PharmaSeas Marine Drug Discovery Program ngan ha Philippine Mollusk Symbiont-International Biodiversity Cooperative Group Program.