Humay

An humay o paray (Iningles:Rice) (Pambansa:Palay) , monocot nga mga tanom Oryza sativa o Oryza glaberrima. It iya pinarotan nga liso in gintatawag nga bugas. Komo usa ka grano cereal, ini an panguna nga pagkaon hin dako nga bahin han kanan kalibutan katawhan, labi na ha Sinirangan nga Salatan Asya, an Butnga Sinirangan, Latin America ngan Caribe. Ini an grano nga may-ada ikaduha nga gidadakoi nga produkyon, kahuman la han mais.

Tungod nga dako nga bahin han mais in ginpapaturok diri para ha tawo nga pagconsumo nga katuyoan, an bugas in gihihinongdani nga grano kun nutrisyon han katawhan ngan pagkarawat hin calorie it ginhihimangrawan, nga nahatag labaw han kat-lima nga mga calorie nga gincoconsumo han tawo nga espesye han kalibutan.

Ha kadaan an mga waray-waray ini diritsu in guin pripritu nadaku an busag nga sulod hini ngan naguiguin ma-asin an putus han humay.

Mga pamaagi ug proseso han pagtanom hin humay ha uma

1. An gigisiyahani nga bubuhaton, amo an pag ARADO. It pag-arado amo ine an pagtusak han tuna nga pagsasaburan han humay.
2. Ikaduha,an pag MOTOR. It pag motor liwat asya ine an paglimpyo han tuna nga pagsasaburan. Kinahanglan balik-balikon it pag motor han tuna basi magkatatanggal an mga si-ot o an mga una na nga ginanihan.
3. Ikatulo,an pag HARAS ngan pag APIS. Asya ine liwat an paglimpyo ngan pag ayad hin tapi o tagaytay.
4. Ikaupat,an pag SAPHID o pag SUROD. It pag saphid o pag surod amo na ine an pagpatag han tuna nga pagsasabwagan han binhi nga imo napili ig tanom.
5. Ikalima,an pagpa TUOY o pag PALABTOG han binhi nga imo napili. Pag-abot hin baynte ka oras na pagpatuoy, poydi mo na ine haw-ason ngan ihuwad liwat ha kinap hin patag.
6. Ikaunom,an pag SABWAG han binhi. Tikang han adlaw nga paghaw-as han binhi, mamumulat ka anay ma upat ka adlaw ugsa han pagsabwag ha uma.
7. Ikapito,an pag GANI. Pag abot han baynte diyas tikang han pagsabwag han binhi, amo na it pagpa gani. Kinahanglanon liwat magka may-ada eksakto nga tubig it im tanom basi masayon ngan di matig-a pag gani. Manginginahanglan kana hito hin tawo nga magturupad hini nga trabahuon ha paagi hin pagsuhol haira.
8. Ikawalo,an pag TANOM. An pag tanom, pagkinbuwasan la ngahaw han pagpa gani. Manginginahanglan ka gihapon hine hin magtratrabaho basi mapadagmit ngan malaksi mahuman. Siguraduha gihapon na dire mawawarayan tubig im tanuman basi dire pagmad-an ngan mamatay im tanom.
9. Ika-siyam,an pag ABONO. Pag-abot liwat hin lima kaadlaw tikang han pag tanom asya na an im pag-abono basi mag maupay an pagtubo han im tanom. Pagkatima liwat, mamumulat ka ngada ha kuwarenta-e-singko diyas san-o ka mag-abono utro.
10. Imo pagbuburusitahon tim uma o tanuman para mabantayan ngan makabaro ka na maupay it pagtubo tim tanom. Pag-abot han oras han pag ulbo han bunga, imo gud ine titimangnuon hin kaurupayda. Poydi mo gihapon esprihan para dire pagyatuton ngan mananapon para magmaupay it kuha hit humay.

Bibliograpiya

• Watson, Andrew (1983). Agricultural innovation in the early Islamic world. Cambridge University Press. ISBN 0-521-06883-5. 
• Vespada, Yaowanuch (1998). The genetic wonder of Thai rice. Plan Motif Publisher. p. 110. 
• Vespada, Yaowanuch (1998). The genetic wonder of Thai rice. Plan Motif Publisher. p. 110. 
• Songkran Chitrakon and Boriboon Somrith (2003). Science and technology with Thai rice, National center for genetic engineering. The public information department. p. 30. 
• The ecology of life. Plan Motif Plubisher. 1998. p. 44. 
• Vespada, Yaowanuch (1998). The genetic wonder of Thai rice. Plan Motif Publisher. p. 45. 
• Vespada, Yaowanuch (1998). The genetic wonder of Thai rice. Plan Motif Publisher. p. 110. 
• Vespada, Yaowanuch (1998). The genetic wonder of Thai rice. Plan Motif Publisher. p. 45. 
• Vespada, Yaowanuch (1998). The genetic wonder of Thai rice. Plan Motif Publisher. p. 45. 

Mga sumpay ha gawas

• Agritrade articles on rice trading Ginhipos 2015-01-10 han Wayback Machine
• RiceWiki Ginhipos 2019-04-08 han Wayback Machine
• Humay ngada ha Open Directory Project
• International Rice Research Institute
• Rice latest trade data on ITC Trade Map
• Global Rice Science Partnership Ginhipos 2011-11-28 han Wayback Machine
• Rice Today magazine Ginhipos 2015-09-21 han Wayback Machine
• Calories in rice ada ha Wayback Machine (archived Oktubre 21, 2010)
• Rice Knowledge Bank Ginhipos 2013-12-02 han Wayback Machine
• A Brief History of Rice (p. 9 – p. 12) Ginhipos 2012-04-25 han Wayback Machine
• A Cuban Skirmish for Rice by Isbel Diaz Torres, Havana Times, 16 Hunyo 2010
• National Food Authority. Ginhipos 2012-08-15 han Wayback Machine
• Safe Storage of Cooked Rice
• Rice Research and Practice Ginhipos 2013-12-02 han Wayback Machine
• Pazuki, Arman & Sohani, Mehdi (2013). "Phenotypic evaluation of scutellum-derived calluses in 'Indica' rice cultivars" (PDF). Acta Agriculturae Slovenica. 101 (2): 239–247. doi:10.2478/acas-2013-0020. Ginkuhà 2 Pebrero 2014.