Bugsók

Bugsók
	; Lalaki ngan babayi nga Mule deer
Siyentipiko nga pagklasipika
Ginhadi-an:	Animalia;
Phylum:	Chordata;
Klase:	Mammalia;
Orden:	Artiodactyla;
Ubos-orden:	Ruminantia;
Banay:	Cervidae; Goldfuss, 1820
Subfamilies
	Capreolinae/Odocoileinae; Cervinae; Hydropotinae; Muntiacinae

An mga bugsók^[1] amo in mga mamalya sa ilarom san orden Cervidae. An Cervidae^[2] in uska familia san Mammalia. An Cervidae in nahilalakip sa ordo nga Artiodactyla, classis nga Mammalia, phylum nga Chordata, ngan regnum nga Animalia.^[2] An familia nga Cervidae in naglalakip sin 43 ka mga species, sumala sa Catalogue of Life^[2].

Distribusyon ngan Gin-uukyan[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mga lugar nga gin-uukyan (natural nga habitat) sin mga bugsok.

Damo iton mga habitat nga gin-uukyan siton mga bugsok. May-ada mga naukoy sa Tundra may-ada liwa naukoy sa mga mauran nga kagobaán. Agsob naman naukoy sira sa mga tubtuban san kagurangan o ecotone (sa ininglis). Iton mga dagko ng a mga bugsok kasagaran nga makikit-an naman sa mga mixed-temperate nga mga kagobaan, tropikal nga mamara nga kagobaan, ngan mga banwaon.

Makikit-an sira sa haros lima nga kontinente. Sa duha nga Amerika, Europa, Asya, ngan pipira sa Aprika. Iton mga native la sa Aprika iton mga makikit-an sa ubos san mediteraneo ngan an iba nga mga espesya gindara la tikang sa iba nga kontinente (species introduction).^[3] Iton mga Antelope naman sa Aprika an nag-ookupar san ekolohiya ngan niche sugad siton mga bugsok. Salit danay magkanawong sira ngan pariho an ira gin-kakaon.^[4]

Kinaiya o Paghulagway[igliwat | Igliwat an wikitext]

Pareho san mga Antelope ini sira may-ada higlaba nga mga tiil, gutiay nga mga ikog, ngan dako nga mga talinga.^[5] May-ada liwat sira mga sungay pero kontra sin mga sungay san mga bovid (sakob sini an mga kakarabwan, antilope ngan kabakaan) pirmi sira nagsasaliwan ngan nawawad-an san mga sungay (Antlers) danay kada tuig.^[6] An ira kadako nagtitikang sa gidadakui nga Moose nga naabot sa kahitaas nga 2.6 m (8.5 piye) ngan bug-at nga 800 kg ngan an gigugutiayi nga pudu nga may kahitaas nga 32-25 cm (13-17 pulgada) ngan bug-at nga 3.3-6 kg.

Sungay (Antler)[igliwat | Igliwat an wikitext]

Agsob mga kalalakin-an la an may-ada sungay, ugaring makikit-an liwat an mga kababayin-an nga mga reindeer nga may-ada sungay, gurugutiay la kontra sin kalalakin-an.^[7] Danay sexual an hinungdan san pagkakaada sin antler salit mga kalalakin-an an may-ada dako nga sungay. Iba an komposisyon san mga sungay san bugsok kontra sin kakarabwan kay diri keratinized an ira mga sungay ngan ginsasaliwan nira ini kada tuig. Syahan madagmit nga natubo anay ini ngan naagi sa velvet stage (dara sin panit nga gintatawag nga velvet nga makikit-an sa lugar san pagtutubuan) kun diin an buto para sa sungay nagdidinako, ini nga pagdinako an gintatagad nga gidadagmiti nga pagdako sin tul-an san mga mammals. Pagkatapos sini madadaan iton velvet ngan matatangtang iton panit nga velvet.

Sungay sin extinct nga bugsok (Irish elk)
Mga bugsok nga sambar nga nag-aaway
Velvet o panit san sungay sin bugsok nga pula (syerbo o red deer)

Ngipon[igliwat | Igliwat an wikitext]

Agsob may-ada 32 nga ngipon an mga bugsok ngan ${\frac {0.0.3.3}{3.1.3.3}}$ ^[8]an dental formula. Ugaring may-ada an iba nga mga bugsok nga upper canine lab-i na an mga Muntjac nga may higlaba nga mga tango (canine). May-ada naman sira ${\frac {0.1.3.3}{3.1.3.3}}$ nga dental formula. Gingagamit nira an ngipon nira para sa pagkaon sin mga kabanwaan, maghumok nga mga halaman, prutas ngan/o mga fungi.

Biyolohiya[igliwat | Igliwat an wikitext]

Ginkakaon ngan diyeta[igliwat | Igliwat an wikitext]

Browsers inin mga bugsok, agsob mga banwa, palongpuno, bukad ngan mga puno. Nakaon liwat sira sin mga lichens sa mga maghagkutay nga mga lugar kun kathagkot.^[9] Gurugutiay iton suruk-suruk nira kontra sin mga bovid, asya nga diri sira nakaon sin damo nga mga banwa nga magtirig-a ngan iton mga fibrous ngan an ira ginpupuntirya iton mga saha ngan saringsing san mga halaman.

Reproduksiyon[igliwat | Igliwat an wikitext]

Danay an mga iroy la nga mga bugsok an nagpapadako san mga anak nira. Usa o duha la iton mga nagigin anak nira kada pagbuburod. Inmaabot san 7 tubtob 10 ka-bulan nga nadepende sa espesye iton pagbuburod nira.^[10]

Ebolusyon[igliwat | Igliwat an wikitext]

An mga ninuno san moderno na bugsok amo in digto ngan waray sungay na bugsok sadton Eocene ngan naingun san moderno na duikers. Hinayhinay nagkakayaon sin sungay ngan sadton Miocene ginuwa an una na "cervoids" na sungayan. An Ebolusyon san bugsok inabot sin haros 30 milyones ka tuig^[11].

Klasipikasyon ngan Taksonomiya[igliwat | Igliwat an wikitext]

Relasyon sa gawas san cervidae[igliwat | Igliwat an wikitext]

An mga bugsok o cervidae makikit-an sira sa orden nga Artiodactyla o mga even-toed ungulates ha ininglis. Amo ini sira nga mga hayop nga na naglilinakat sa ira mga duha o upat nga kulo.^[12] Sa ilarom makikit-an an kladograma nga ginhulagway ni Hassanin ngan Douzery (2003) sin mga kabugsokan ngan ira mga paryente nga Ruminants.^[13]

Cervidae

	Bovidae

	Moschidae

Relasyon sa sulod san cervidae[igliwat | Igliwat an wikitext]

Usa nga moose, an gidadakui nga bugsok

An kladograma naman sini sumala sa Catalogue of Life^[2] ngan research sadton 2006^[14]: Ginpapakita sini an mga iba iba nga mga espesye ngan grupo san mga bugsok sa ilarom san cervidae. May-ada duha nga klado sa ilarom sini: an Cervinae (Bugsok pankadaan nga kalibutan) o mga plesiometacarpal nga kabugsokan kay gintipig la nira an mga proximal lateral metacarpal. An Capreolinae (Bugsok sa bag-o nga kalibutan) naman iton mga bugsok na nag-uukoy sa kontinente sa Amerika nga gintatawag liwat nga mga telemetacarpal nga kabugsokan kay gintipig nira an distal lateral metacarpal kontra hit proximal lateral metacarpal sin mga bugsok pankadaan nga kalibutan.^[15]

Cervidae

Cervinae

Muntiacini

	Muntiacus reevesi (Muntjac)

	Elaphodus cephalophus (Elapodo)

Cervini

	Dama dama (Gamo)

	Dama mesopotamica (Gamo persyano)

	Bugsok Pilipinhon

	Sambar (Bugsok sambar)

	Cervus elaphus(Syerbo)

	Cervus albirostris (Bugsok ni Thorold)

	Cervus nippon (Bugsok hapones)

	Cervus canadensis(Bugsok Kanadan-on)(Wapiti)

	Panolia eldii (Thamin)

	Elaphurus davidianus(Milu)

Barasingha

	Bugsok kalamian-on

	Axis axis (Chital)

Capreolinae

Rangiferini

Rangifer tarandus (Reindeer)

Mazama americana (Guaso/Guaso pyta)

	Odocoileus virginianus (Whitetail)

	Odocoileus hemionus (Syerbo mulo)

	Blastocerus dichotomus (Guaso puku)

	Mazama gouazoubira (Guasubira)

	Pudu

	Hippocamelus antisensis (Taruca)

Capreolini

	Capreolus capreolus (Korso/ Bugsok roe)

	Hydropotes inermis (Gorani/Bugsok tubigon)

Alceini

Alces alces (Moose)

Mga Bugsok sa Pilipinas[igliwat | Igliwat an wikitext]

May-ada tulo ka-espesye nga mga bugsok sa Pilipinas. Duha sa ira aada sa genus san Rusa (danay Cervus) ngan an usa sa genus san Hyelaphus (danay Axis). Sadton Pleistocen may-ada pa usa nga espesye san bugsok (diri pa sigurado kun an nakit-an nga fossil sa Palawan iton dako la nga bugsok pilipinhon o iba nga espesye san genus Rusa).^[16]Dumamo ugaring it mga tawo nga nagsiukoy sa kapuropud-an san palawan, asya nga an pagpanganop sa ira ngan an climate change an umubos sa iba nga espesye.^[16]^[17] An bugsok kabisay-an iton gidadakui nga bugsok nga makikit-an sa kapuropud-an, sumunod an bugsok pilipinhon. Gigugutiayi naman iton bugsok kalamian-on. An ira kadako puydi magbag-o sa lugar nga ira gin-uukyan. Darudako iton mga bugsok sa Luzon kontra siton mga bugsok sa Mindanao. Dako liwat iton bugsok sa palawan nga bugsok pilipinhon (mayda mga debate la nga bangin iba nga espesye na iton nakit-an sa lungib san Ille)^[16]

Rusa

	Bugsok Kabisay-an

	Bugsok Pilipinhon

	Rusa sp. (Diri pa sigurado nga espesye)

Hyelaphus

	Bugsok Kalamian-on

Nadudultan nga espesye (Vulnerable) an klasipikasyon san bugsok pilipinhon, Nangangarat-an nga espesye (Endangered) naman san bugsok kalamian-on ngan bugsok kabisay-an.^[18]^[19]^[20]

Mga retrato sin mga bugsok sa Pilipinas[igliwat | Igliwat an wikitext]

Makikit-an sa ilarom nga may-ada burikbutik iton mga bugsok sa kabisay-an bisan pa adulto na.^[21] Mairuitom liwat iton mga bugsok pilipinhon ngan bagan chital iton lawas siton bugsok kalamian-on.

lalaki nga bugsok pilipinhon
lalaki nga bugsok kabisay-an
herd san mga bugsok kabisay-an
babayi nga bugsok pilipinhon
babayi nga bugsok kalamian-on
fawn o nati nga bugsok

Kitaa liwat[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mga sumpay ha gawas[igliwat | Igliwat an wikitext]

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Bugsók

An Early Pliocene North American Deer: Bretzia pseudalces, Its Osteology, Biology, and Place in Cervid History

An Wikispecies in may-ada impormasyon nga may pagkahisumpay ha: Cervidae

Mga kasarigan[igliwat | Igliwat an wikitext]

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Bugsók

↑ Abuyen, Tomas A. Diksyunaryo Waray-Waray [Visaya] English-Tagalog. Kalayaan Press Mktg. Ent., Inc. Quezon City. Tuig 2000. ISBN 971-08-6050-X. Pakli Ihap 49.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (red.) (2011). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Ginkuhà 24 september 2012. Check date values in: |accessdate= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ Goss, R. J. (2012). Deer antlers: regeneration, function and evolution. Academic Press.
↑ Jasuja, N.& Angiulli, C. (2021). Antelope vs Deer - Difference and Comparison | Diffen. Retrieved 15 April 2021, from https://www.diffen.com/difference/Antelope_vs_Deer
↑ Jameson, E. W.; Peeters, H. J., Jr. (2004). Mammals of California (Revised ed.). Berkeley, USA: University of California Press. p. 241. ISBN 978-0-520-23582-3.
↑ Kingdon, J. (2015). The Kingdon Field Guide to African Mammals (2nd ed.). London, UK: Bloomsbury Publishing. p. 499. ISBN 978-1-4729-2531-2.
↑ Hall, B. K. (2005). Bones and Cartilage: Developmental and Evolutionary Skeletal Biology. Amsterdam, Netherlands: Elsevier Academic Press. pp. 103–15. ISBN 978-0-08-045415-3.
↑ Reid, F. A. (2006). A Field Guide to Mammals of North America, North of Mexico (4th ed.). Boston, USA: Houghton Mifflin Co. pp. 153–4. ISBN 978-0-395-93596-5.
↑ Uresk, Daniel W., and Donald R. Dietz. "Fecal vs. Rumen Contents to Determine White-tailed Deer Diets." Intermountain Journal of Sciences 24, no. 3-4 (2018): 118–122.
↑ Huds, D., (2018) Life Cycle of a Deer. Retrieved 15 April 2021, from https://sciencing.com/life-cycle-deer-6634342.html
↑ Geist, V. (1998). Deer of the World: Their Evolution, Behaviour and Ecology (1st ed.). Mechanicsburg, USA: Stackpole Books. pp. 1–54. ISBN 978-0-8117-0496-0.
↑ Franz-Viktor Salomon (2008). musculoskeletal system. In: F.-V. Salomon and others (eds.): Anatomy for veterinary medicine. pp. 22–234. ISBN 978-3-8304-1075-1.
↑ Hassanin, A.; Douzery, E. J. P. (2003). "Molecular and morphological phylogenies of Ruminantia and the alternative position of the Moschidae". Systematic Biology. 52 (2): 206–28. doi:10.1080/10635150390192726. PMID 12746147
↑ Gilbert, C.; Ropiquet, A.; Hassanin, A. (2006). "Mitochondrial and nuclear phylogenies of Cervidae (Mammalia, Ruminantia): Systematics, morphology, and biogeography". Molecular Phylogenetics and Evolution. 40 (1): 101–17. doi:10.1016/j.ympev.2006.02.017. PMID 16584894.
↑ Gustafson, E. P. (2015). An Early Pliocene North American deer: Bretzia pseudalces, its osteology, biology, and place in cervid history. Museum of Natural History, University of Oregon.
↑ ^16.0 ^16.1 ^16.2 Piper, P. J., Ochoa, J., Robles, E. C., Lewis, H., & Paz, V. (2011). Palaeozoology of Palawan Island, Philippines. Quaternary International, 233(2), 142-158. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2010.07.009
↑ Meijaard, E., & Groves, C. P. (2004). Morphometrical relationships between South‐east Asian deer (Cervidae, tribe Cervini): Evolutionary and biogeographic implications. Journal of Zoology, 263(2), 179-196. doi:10.1017/S0952836904005011
↑ Jabbour, H. N., Hayssen, V., & Bruford, M. W. (1997). Conservation of deer: contributions from molecular biology, evolutionary ecology, and reproductive physiology. Journal of Zoology, 243(3), 461–484. doi:10.1111/j.1469-7998.1997.tb02795.x
↑ Ali, N. A. N. G., Abdullah, M. L., Nor, S. A. M., Pau, T. M., Kulaimi, N. A. M., & Naim, D. M. (2020). A review of the genus Rusa in the indo-malayan archipelago and conservation efforts. Saudi Journal of Biological Sciences. doi:10.1016/j.sjbs.2020.08.024
↑ Oliver, W.; MacKinnon, J.; Heaney, L. & Lastica, E. (2008) "Rusa alfredi". IUCN Red List of Threatened Species.
↑ "Visayan spotted deer - Rusa alfredi - Information". ARKive. Gin-archived tikang ha ginkuhaan on 2013-01-12. Retrieved 2009-07-29.

Ipakita an sayop: <ref> tag with name "COL2" defined in <references> is not used in prior text.

[1] Abuyen, Tomas A. Diksyunaryo Waray-Waray [Visaya] English-Tagalog. Kalayaan Press Mktg. Ent., Inc. Quezon City. Tuig 2000. ISBN 971-08-6050-X. Pakli Ihap 49.

[COL-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (red.) (2011). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Ginkuhà 24 september 2012. Check date values in: |accessdate= (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[3] Goss, R. J. (2012). Deer antlers: regeneration, function and evolution. Academic Press.

[4] Jasuja, N.& Angiulli, C. (2021). Antelope vs Deer - Difference and Comparison | Diffen. Retrieved 15 April 2021, from https://www.diffen.com/difference/Antelope_vs_Deer

[5] Jameson, E. W.; Peeters, H. J., Jr. (2004). Mammals of California (Revised ed.). Berkeley, USA: University of California Press. p. 241. ISBN 978-0-520-23582-3.

[6] Kingdon, J. (2015). The Kingdon Field Guide to African Mammals (2nd ed.). London, UK: Bloomsbury Publishing. p. 499. ISBN 978-1-4729-2531-2.

[7] Hall, B. K. (2005). Bones and Cartilage: Developmental and Evolutionary Skeletal Biology. Amsterdam, Netherlands: Elsevier Academic Press. pp. 103–15. ISBN 978-0-08-045415-3.

[8] Reid, F. A. (2006). A Field Guide to Mammals of North America, North of Mexico (4th ed.). Boston, USA: Houghton Mifflin Co. pp. 153–4. ISBN 978-0-395-93596-5.

[9] Uresk, Daniel W., and Donald R. Dietz. "Fecal vs. Rumen Contents to Determine White-tailed Deer Diets." Intermountain Journal of Sciences 24, no. 3-4 (2018): 118–122.

[10] Huds, D., (2018) Life Cycle of a Deer. Retrieved 15 April 2021, from https://sciencing.com/life-cycle-deer-6634342.html

[11] Geist, V. (1998). Deer of the World: Their Evolution, Behaviour and Ecology (1st ed.). Mechanicsburg, USA: Stackpole Books. pp. 1–54. ISBN 978-0-8117-0496-0.

[12] Franz-Viktor Salomon (2008). musculoskeletal system. In: F.-V. Salomon and others (eds.): Anatomy for veterinary medicine. pp. 22–234. ISBN 978-3-8304-1075-1.

[13] Hassanin, A.; Douzery, E. J. P. (2003). "Molecular and morphological phylogenies of Ruminantia and the alternative position of the Moschidae". Systematic Biology. 52 (2): 206–28. doi:10.1080/10635150390192726. PMID 12746147

[14] Gilbert, C.; Ropiquet, A.; Hassanin, A. (2006). "Mitochondrial and nuclear phylogenies of Cervidae (Mammalia, Ruminantia): Systematics, morphology, and biogeography". Molecular Phylogenetics and Evolution. 40 (1): 101–17. doi:10.1016/j.ympev.2006.02.017. PMID 16584894.

[15] Gustafson, E. P. (2015). An Early Pliocene North American deer: Bretzia pseudalces, its osteology, biology, and place in cervid history. Museum of Natural History, University of Oregon.

[:0-16] 16.0 ^16.1 ^16.2 Piper, P. J., Ochoa, J., Robles, E. C., Lewis, H., & Paz, V. (2011). Palaeozoology of Palawan Island, Philippines. Quaternary International, 233(2), 142-158. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2010.07.009

[17] Meijaard, E., & Groves, C. P. (2004). Morphometrical relationships between South‐east Asian deer (Cervidae, tribe Cervini): Evolutionary and biogeographic implications. Journal of Zoology, 263(2), 179-196. doi:10.1017/S0952836904005011

[18] Jabbour, H. N., Hayssen, V., & Bruford, M. W. (1997). Conservation of deer: contributions from molecular biology, evolutionary ecology, and reproductive physiology. Journal of Zoology, 243(3), 461–484. doi:10.1111/j.1469-7998.1997.tb02795.x

[19] Ali, N. A. N. G., Abdullah, M. L., Nor, S. A. M., Pau, T. M., Kulaimi, N. A. M., & Naim, D. M. (2020). A review of the genus Rusa in the indo-malayan archipelago and conservation efforts. Saudi Journal of Biological Sciences. doi:10.1016/j.sjbs.2020.08.024

[20] Oliver, W.; MacKinnon, J.; Heaney, L. & Lastica, E. (2008) "Rusa alfredi". IUCN Red List of Threatened Species.

[21] "Visayan spotted deer - Rusa alfredi - Information". ARKive. Gin-archived tikang ha ginkuhaan on 2013-01-12. Retrieved 2009-07-29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]