Mga Susumaton han Sulat, Sinirangan Samar
Mga Susumaton han Sulat, Sinirangan Samar, mga popular ug tuminungnong nga iristoryahon/susumaton nga tikang ha bungto (ug mga sakop nga barangay) han Sulat, Sinirangan Samar.
An Bungto han Sulat[igliwat | Igliwat an wikitext]
Madadatong an bungto han Sulat pinaagi ha pagliko tikang ha Maharlika Highway han Paranas, Samar tipa-sinirangan.
An Sulat in usa nga ikaapat nga klase nga bungto ug api ha ha 22 nga mga munisipalidad han probinsya han Sinirangan Samar (Eastern Samar) ha Sinirangan nga Kabisay-an (Eastern Visayas) ha Pilipinas. Sumala han Census ha Populasyon ngan Panimalay han 2010, mayda ini populasyon nga 15,184 ka tawo ha 2,853 nga panimalay.[1]
An ngaran nga "Sulat"[igliwat | Igliwat an wikitext]
An Sulat in usa han mga una nga komunidad nga nabuhi tikang han pagkadatong han kapadian nga misyonero tikang ha Espaňa. Diri klaro an kun diin nagtikang an ngaran nga "Sulat". Mayda mga natuod nga an ngaran han bungto in ginkuha tikang ha Tagalog nga pulong nga sulat nga an karuyag sidngon in sidngon "sinurat" o “iskripto.”
Mayda liwat mga natuod nga kinuha an ngaran han bungto ha Waray nga pulong nga “sulat” nga an karuyag sidngon in “ usa nga hiligot ngan pahalaba nga espasyo ha butnga hin duha nga magkatupad nga butang.”
Ugaring, ha duha nga ginbabana-bana nga tinikangan han ngaran han bungto, mamadamo nga mga Sulatnon an natuod ha ika-duha—ha rason nga an salog nga naanyaw dapit ha norte han bungto in may ngaran nga "Suslatan," nga an karuyag sidngon in “gawsanan.” Ha sawang, ginhimo han mga una nga umurukoy han bungto an usa nga sapa nga na-sulat para ha paglibot han ira bag-o nga pundar nga komunidad ug para ha pagpadara hin komunikasyon ira pag-aranyaw. Mapalutaw la hira hin dahon ngan ipapadara ini han mga tagsurat pinaagi han tubig nga naanas tipagawas han komunidad.
Hi Antonio Acedillo ug an Sulatnon nga Pagtuo ha Siyudad han Araw[igliwat | Igliwat an wikitext]
Damu na nga katuigan an naglabay tikang han mabuhi ha bungto han Sulat hi Antonio Acedillo, usa nga mayor han kasundaluhan. Nagtikang ha usa nga bantuganan ug tinatahod nga pamilya hi Acedillo; tungod ini nga kamag-araman, mga buotan ngan mayda pagtahod ug paghigugma ha Diyos an iya mga paryente.
Usa ka adlaw, tigda nga nawaog hi Antonio ha diri sayod nga hinungdan. Damo an mga tawo nga nahipausa han iya kawara. Nagtikang mgaturoy ha iya an iya pamilya, mga kasangkayan ug kaurupdan pero pira nga katuigan an naglabay waray la gihapon hiya kitaa.
Ha usa nga di pinamumulat nga panhitabo, usa han mga kapamilya nga binayaan ni Acedillo—hi Mariano—in gintagan hin usa nga mensahe, ngan waray may nasabot kun tikang diin adto. Waray nakapagsumat kun ano an mga panhitabo; bisan hi Mariano nga gayud in waray nahinunumduman labot la han iya nakita ha lugar nga iya hinpagmat-an. Pagpukrat han iya mata kahuman hin usa nga hilaba nga katurog, iya natan-aw an usa nga siyudad nga diri niya gagap ug hin-araan dara han kamaanyag, kamalinis ngan kamamingaw. Kun iya panhihinumdumon an mga sumat ha iya, baga ini hin Espanya pero mas mahusay an siyudad nga iya hinmutngan. Ha iya pagsuroy-suroy ha siyudad, kinalasan hiya ha iya hinkit-an: an iya bugto, hi Antonio, nga amu an nangungulo han siyudad.
Tikang hadto, damo na nga tawo an nakag-abat hin pareho nga pangitaon—an paglakat ha kakalsadahan hin usa nga maanyag nga siyudad nga tungod han kalinis maranggat pagkitaon an bisan ano nga aadto.
Nagpadayon an pagdamo han mga tawo nga nakaabat hin pareho. An misteryoso nga siyudad in ira gin-ngaranan hin Araw.
Dapit ha Luyang, usa nga sitio harani han Poblacion han Sulat, damo an natuod nga mga Arawnon an rason nga nakakahuram an mga tawo han bungto hin mga gamit ha pangaon kun may-ada okasyon. Ha gang-gang hin usa nga lungib, magsusumat la an usa mabalay nga nangangaulangan hiya pahudmon hiya hin pinggan, baso ug kubyertos para ha pagpangandam ha iya mga dumuruong nga bisita. Mabalik ha lungib an manhururam pagkalabay hin pira kaadlaw para kuhaon an iya mga isinarit hin paghudma. Ugaring, mayda usa nga kondisyon: waray dapat mabubuong han iya pinanhuram, ngan dapat maibabalik niya ha tama nga panahon an mga gamit.
Naging magsarangkay an mga Arawnon ug an mga tuminnungnong han Sulat ha sakob hin halaba nga panahon. Kun naabot an kapatronan han bungto, nalugsong ha Sulat an mga Arawnon para mamalay ha mga pamilya han mga sumurunod ni Acedillo. Kaupod hini an mga pamilya (nga may apilyido nga Baldado, Lupos, Opimo, Operario ngan Zacate) nga tubtob yana in mga bantuganan la gihapon. Ini nga mga pamilya in nag-aandam hin damo nga pagkaon, higdaan ug lingkuranan para ha mga Arawnon nga malugsong tikang ha ira siyudad para mamatron ha ira.
Kun naabot nga an semana han kapatronan han Sulat, an usa nga yano nga tawo ha sakob han panimalay hini nga mga pamilya in mag-aabat han presensya hin mga di kinikita nga bisita. Nauubos an pagkaon, nag-iiba an kamutangan han mga tampi ug ulunan, makikita an pagbuyog han mga duyan, ngan mababatian an mga tawo nga nagkakaru-kayakan ha usa nga diri maintindihan nga pinulungan. Ha pagsalta hini nga panimalay, an usa nga yano nga tawo in kaulangan magpanabi kay damu pa iton dumuruong nga diri natatan-aw hiton kalibutanon nga mata.
Ha paglabay han panahon, diri nga damo an mga Arawnon nga nagkakalugsong ha Sulat. Pero kun may man nabisita hini nga bungto, madali la an pagkilala nga Arawnon an usa katawo—patag an panit ha butnga han bawbaw nga im-im ngan han irong, ngan may diri ordinary nga kahusayan han histura.
Ha haros ngatanan nga dapit han Sinirangan Samar, damo an natuod nga nagada yana in aktibo la gihap an mga Arawnon. Mayda mga panhitabo nga nalakat an iba ha ira para mangiskwela hin kurso nga Medisina ha Manila. Mayda gihapon nalugsong ha iba pa nga mga dagko nga siyudad sugad han Tacloban ug Cebu para mamalit hin ira mga kinahanglan. Sugad han Biringan--usa pa nga natatago nga siyudad ha Samar--damo na nga mga trak ug sarakyan an nagdudul-ong hin motorsiklo ug iba pa nga mga butang tikang ha iba nga siyudad an nawaog ha Samar dara kay waray lugar nga ginngangaranan hin "Araw" ha isla.[2]
May-ada liwat mga tawo nga sinisiring nga sinangkayan hin Arawnon. Usa na dinhi hi Aling, usa nga Sulatnon nga dara han iya kakusog, diri hiya kaya pugulon hin lima katawo. Akos daman niya maglakat ha hangin ug mga sanga han kakahuyan nga sugad la hin nagpipitad la ha patag nga dalan. Ha urhi nga dapit han iya kinabuhi, naging usa hiya nga tambalan ngada han adlaw han iya kamatayan.
Inaayon nga an Araw in usa la nga kabisera hin mamadako ug mamahiulag nga probinsya nga diri kaya datngon hin usa nga tawo nga yano.
An Kahoy ha Atubangan han Simbahan[igliwat | Igliwat an wikitext]
Sinisiring nga an pinakadako nga kahoy ha atubangan han plasa han Sulat in usa nga portal ngadto han dalan ha Araw nga binabantayan hin duha nga katigurangan nga lalaki Usa hini an busag; usa man liwat an itom. Ha pagsulod hin hini nga portal, susulayon han itom nga lalaki an usa nga tawo nga dumiretso; ha kaluyo nga bahin, masarita an busag nga diri na magpadayon.[3]
An Araw gihap an kinikita nga rason kun kay ano diri nahihimuan hin kalsada tipatabok han isla han Homonhon ha bungto han Guiuan. Ha kada pagporba nga hiumuan hin kalsada ini nga isla, damu nga trabahante an nagkakasakit hin waray eksakto nga hinungdan ug nahihibang an mga makinarya ha diri sayod nga tinikangan. An butnga hini ng isla in usa nga aragian han Araw. Tungod ini nga daku an ginsakupan han Araw nga may tubtuban ha pinakahirayo ng dapit ha norte han Sinirangan Samar sugad man ha pinakahirayo ng dapit han Sur.
An mga Parapanwaog[igliwat | Igliwat an wikitext]
Diri sugad hiton iba nga kultura, di naayon an mga Sulatnon ha tikbalang. An mga tinutuo nga parapanwaog in may lawas nga sugad la gihapon hin kanan usa nga yano nga tawo. Mga engkanto ini hira na napili hin usa katawo nga ira wawag-on. Ini hira in naandam ha mga kakahuyon ng mga dalan. Kun may-ada nira matan-aw ug hitabuan nga tawo nga naglalakat hini nga mga aragian ha oras han pag-agaw han sirak ug dulom, ira ini pag-uyasan.
Kun an sakatawo nga ira mapilian karuyag pa makabalik ha iya tinikangan, kaulangan niya magbaliw ha sul-ot nga bado. Pinaagi han pagtanggal han bado, mahingangatawa hin ura-ura an mga engkanto ngan bubuhian hiya.
Ngan para makit-an engkanto nga nagwaog ha usa katawo, kaulangan niya iyukbo an iya ulo ha oras nga han pag-agaw han adlaw ngan sirom.