Masa

Ha pisika, an masa (tikang ha kadaan nga Griniyego nga μᾶζα) agsob natudlok ha bisan diin ha uupat nga propertidades han materya, kun diin nakikit-an ha pagexperimento nga kaparehas ha: inertial mass, active gravitational mass ngan passive gravitational mass. Ha pan-adlawadlaw nga gamit, an masa agsob gintatagan hin kahulugan nga bug-at, pero ha syentipiko nga paggamit, natudlok hira ha lain nga propertidades.

An inertial mass han usa ka butang amo an naghahatag hin akselerasyon kun gintatagan hin aplikado nga pwersa. Sumala kan Isaac Newton ikaduha nga balaod han mosyon, kun an lawas han masa m gintatagan hin pwersa F, an iya akselerasyon a ginhahatag han F/m.

Masasabtan liwat kun ano ka kusog hit nahihimo o naaapertuhan han gravitational field pinaagi han usa ka lawas han masa. Kun an syahan nga lawas nga masa m1 ginbubutang ha kahirayo r tikang ha ikaduha nga lawas nga masa m2, an syahan nga lawas amo in nakakaeksperyensya hin nagpapadukot nga pwersa F pinaagi han

   F = G\,\frac{m_1 m_2}{r^2} \, ,

kun diin an G amo an sangkalibutanon nga konstant han grabitasyon, nga patas ha 6.67×10−11 kg−1 m3 s−2. Ini amo danay an gintatawag nga gravitational mass (kun an paglalain amo an kinahanglan, an M amo an ginhihimo nga tigaman han active gravitational mass ngan an m amo liwat an passive gravitational mass). An pautro-utro nga pageksperimento tikang ha ika 17 siglo amo an nagpapabilin nga magpatas an inertial ngan gravitational mass. Aada ini han pagkapatas nga prinsipyo o equivalence principle han Pan-ngatanan nga teyorya han relatividad.

An Nalalain nga teyorya han relatividad amo in nahatag hin ginkakasumpayan dida ha masa han usa nga lawas ngan han iya enerhiya (E = mc2). An Masa amo an tinirok nga kantidad. Ha panlantaw han usa nga nagoobserbar, an masa diri poydi mahimo, diri liwat poydi maruba, ngan an Nalalain nga teyorya han relatividad diri nagbabalyo hini nga kasabotan. Pero, an relatividad nagdudugang nga an ngatanan nga klase han enerhiya mayda associated mass, ngan ini nga masa gindudugang ha sistema kun gindudugngan hin enerhiya, ngan an associated mass giniiban ha sistema kun an enerhiya nabaya. Ha reaksyon nukleyar, pananglitam an sistema diri nagiging naiban hin kadako hangtod an enerhiya natatalwas mahitungod han reakyon amo an gintutugotan makabaya kun diin liwat an missing mass nadadara upon han enerhiya, nga mayda liwat kalugaringon nga masa.

Ha bawbaw han kalibutan, an bug-at W han usa ka butang amo an ginkakasumpayan didto ha iya masa m han

   W = mg \, ,

kun diin an g amo an akselerasyon mahitungod han kanan kalibutan gravitasyon, nga patas han ginbabanabanahan nga 9.81 m s−2. An kanan butang bug-at nadependar han iya kalibongan, pero an masa kay diri : an butang nga may masa nga 50 kilogramo natimbang hin 491 newton ha bawbaw han kalibutan; pero ha bawbaw han Bulan, an parehp nga butang nga may pareho nga masa nga 50 kilogramo, natimbang nala hin 81.5 newton.