Bisperas Sicilianu

An Bisperas Sicilianu o mga Bisperas han Sicilianu amo an tawag hin usa nga rebelyon ha Sicilia hadton 1282 patok han pamuno han Angevin nga hadi nga hi Charles I, nga nakakontrola han isla pinaagi hin suporta tikang han Papa han 1266.

Ini nga rebelyon nagtíkang dida han pakig-away han Baraan nga Romano nga Imperyo, nga ginrepresnta han mga Hohenstaufen nga emperador, ngan han Papado para han pagkontrola han Italya. Dida han kapirde han kataposan nga Hohenstaufen nga hi Manfred han Sicilia han 1266, an ginhadian han Sicilia gin-entrega kan Charles han Anjou ni Papa Urbano IV.

Hi Charles naglantaw han iya Siciliano nga teritoryo komo pagtitikangan para han iya mga ambisyon ha Mediterraneo, upod han pagpa-iwas han Bizantino nga emperador nga hi Miguel VIII Palaeologus. An kan Charles mga Frances nga mga opisyales (nga maraot an pagdumara han Sicilia) nagraogdaog han mga lumad nga Siciliano, upod hin paglugos, pangawat ngan pamatay hin waray alo.

Duha iton interpretasyon han mga panhinabo, pero diri ini mag-exclusibo. Iton usa naghahatag hin dako nga enfasis han weltpolitik ni Miguel Palaeologus ngan han Aragones nga hadi nga hi Pedro III hin pag-aghat han rebelyon. Iton ikaduha nga interpretasyon naghahatag hin dako nga paglantaw han lokal nga kangalas patok han pamuno ni Charles han mga lumad nga Siciliano. Ini nga ikaduha nga paglantaw nagin-popular dida han Risorgimento, han pagbandilyo hini nga paglantaw han patriota nga hi Michele Amari dida han ika-19 nga siglo. Mahitungod han syahan nga interpretasyon, hi Miguel VIII nagsurat dida han iya autobiyograpiya: "Kon ako mag-angkon nga hi ako an ginamit han Dios paghatag hin kagawasan ha mga Sicilianu, nagsusumat la ako hiton kamatuoran."

An panhinabo ginngaranan nga sugad tungod kay an insurekto nagtikáng dida han katininkangan han simba han gab-i han bisperas han Lunes han Pagkabanhaw (Marso 30, 1282) ha Simbahan han Baraan nga Espiritu (o Iglesia Espiritu Santo) ha may gawas la han Palermo, ug ini nagresulta han pamatay hin pira ka yukut nga mga Frances nga mangurukoy ha Sicilia han mga sumurunod nga unom ka semana. An exakto nga kaagi han pagtikáng han insurekto waray masabti hin kasiguro-an, pero ngatanan nga bersyon mayda mga sinasaro-an nga mga elemento.

Sumala kan Steven Runciman, may mga Sicilianu dida han simbahan nga nagsasaurog han piyesta ngan mayda grupo hin mga Frances nga opisyales nga inmulpot ngan nagtikang pag-irignom. In sarhento nga an ngaran hi Drouet nga nagdanas hin daragahay nga inasaw-an tikang han katawhan ug an babaye ginsinamoksamok pinaagi han kan Drouet paglinabot han babaye. Inmatake kan Drouet an kanan daragahay bana nga may dara nga kutsilyo ngan ginpatay an Frances nga sarhento. Dida han pagsari han mga Frances hin pagbulos, gin-atake hira han mga Siciliano nga katawhan ug pinamatay hira ngatanan. Dida hini, an lingganay han simbahan han Espiritu Santo ug an iba nga mga lingganay ha Palermo nanmagting para magtigaman han Bisperas.

Sumala kan Leonardo Bruni (1416), nagsasaurog hin piyesta ha gawas han Palermo an mga taga-Palermo han pag-ulpot han mga Frances nga namiling kuno hin mga garamiton hin pakig-away ug gin-gamit ini nga pasangil nga magpinanhíram han mga dughan han mga kababayen-an. Ini nakatikang hin sámok, gin-atake anay an mga Frances pinaagi hin pamatak hin mga bato, sunod pinaagi ha mga garamiton ngan pinanmátay an nga Frances. Ini nga sumat nag-abot ha iba nga mga syudad ngan nagresulta hin rebelyon ha bug-os nga Sicilia. "Pag-abot han taknan nga an mapaso nira nga kasina naka-inom na han tugob nga maiinom hin dugo, naihalad na han Frances ha mga Siciliano diri la an ira diri-angay-kuhaon nga karikohan kondi pati gihapon an ira mga kinabuhi".

Sumala liwat hin usa nga susumaton nga waray masabtan kon diin nagtíkang nagtikáng an rebelyon hini nga paagi: Mayda Sicilianu nga babaye nga kinmadto hin simbahan ha Palermo pamiling han iya anak nga daraga nga didto nag-iinampoon han bug-os nga adlaw. Natad-an han nanay an iya anak nga daraga nga ginlugos dida han simbahan hin Francs nga sundalo — dida hini dinmalagan an nanay ngadto han kakarsadahan nga nagsisininggit Ma fia! Ma fia! (nga buot sidngon "Akon anak nga babaye! Akon anak nga babaye!" ha medieval nga Sicilianu nga yinaknan). Mayda mga nasiring nga amo ini an eksplikasyon han pagtikáng han pulong nga "Mafia", ini nga istorya, baga hin mayda mga tigaman nga ini folk nga etimolohiya.

Hi Hadi Pedro III han Aragón kinmuha hin bentaha tikang han rebelyon pinaagi han iya paglansar hin malinamposon nga invasion, ug hini hiya nagin Pedro I han Sicilia.

Hi Charles nahabilin nga nakontrola han Ginhadi-an han Napoles hangtod han iya kamatay dida han 1285, ngan an mga nagsunod ha iya nagpadayon paghadi didto hangtod han pagpahiusa han duha nga teritoryo nga ginbuhat han mga sinmunod kan Pedro han 1442.

Trivia

Dida han ika-20 nga siglo, an ngaran Bisperas Sicilianu amo an gintawag han gab-i han Septyembre 10, 1931, dida han pagpapatay ni Lucky Luciano hin pipira nga Mafia nga mga sakop nga naugop han boss hin krimen nga hi Salvatore Maranzano ngan han iya ka-ribal nga hi Joseph Masseria, ug ini nag-undang han Castellammarese nga Gyera ha Syudad han Nueva York.

Mga kasarigan

Steven Runciman (1958),The Sicilian Vespers, ISBN 0-521-43774-1 - Ginsisiring nga usa nga classic ha kasaysayan.
Leonardo Bruni (1416), History of the Florentine People, Harvard, 2001, ISBN 0-674-00506-6 - Ginlantawan nga amo an syahan nga barasahon ha kaagi ngan kasaysayan nga gintawag nga "moderno", ngan an syahan nga moderno nga historiador, ini naghihisgot gihapon han mga panhinabo hini nga panahon.

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Sicilian Vespers