Isda

An Isda amo an usa ka hayop nga ugsob mabilngan ha dagat ug ha matab-ang nga tubig, may butaktok, may hasang, ngan hingbis. May ada lahos 32,000 na species an isda. Kadam'an san kaisdaan amo in gintatawag na ectothermic o cold blooded.

Daramo na klase sin isda an mahihiagian sa palibot sa Pilipinas. An mga masunod amo an mga kilala na isda; bangus, tarukitok, pating, tambantamban, lahing, karpa, kipot, tangigi, unas, pantat, haruan, matambaka, buraw, sagision, iito, tilapia, bangkulis, iliw, malasugi, sapsap, baraka, bakoko, balanak ngan galunggong .

Ebolusyon

Una na ginuwas an isda sadton Cambrian explosion, mga 530 milyon katuig an nakalabay. An mga una na isda sigun san mga fossil record amo in digto, waray sulang, ngan armored, ngan gintatawag na ostracoderms. Extinct na haros an linya san mga waray sulang na isda. Sayo na extant clade, an lampreys an napareho san mga sadton wara sulang na isda. Sa Placoderm fossils an una mga sulang san isda ginuwas, san panahon sa Silurian. Ngan ginsundan na ini san pagkaguwas ngan pagdaramo san mga pating.

Taxonomiya

Ginbabahin sa tulo na extant class ngan an extinct danay sakob san tulo na extant og may kalugaringun na class sa traditional na klasipikasyon san mga isda:^[1]^[2]

Class Agnatha (jawless fish)
- Subclass Cyclostomata (hagfish ngan lamprey)
- Subclass Ostracodermi (armoured jawless fish) †
Class Chondrichthyes (cartilaginous fish)
- Subclass Elasmobranchii (mga pating ngan pagi)
- Subclass Holocephali (chimaeras ngan extinct relatives)
Class Placodermi (armoured fish) †
Class Acanthodii ("spiny sharks", danay sakob san bony fishes)†
Class Osteichthyes (bony fish)
- Subclass Actinopterygii (ray finned fishes)
- Subclass Sarcopterygii (fleshy finned fishes, ninuno san tetrapods)

Anatomiya

Hasang

Kadam'an san isda nakuha hangin pinaagi san hasang na ada sa ligid sa ngala-ngala san isda. May'ada mga mali-ulang na struktura an hasang na tinatawag na filaments. An kada filament may'ada capillary network na may darako na surface area para san pagsalyo oxygen sa carbon dioxide. Nakuha an isda hangin pinaagi sa pahigop tubig na mayaman sa oxygen ngan ibubuga pagawas sa hasang. Sa iba na isda, an agos san dugo baliktad na direksyon san agos san ginhigop na tubig, an countercurrent exchange. Ginbubuga san hasang an oxygen-poor na tubig pagawas. An isda sugad san pating ngan lamprey, mayada daramon na gawasan an hasang. An bony fish o tonukon na isda may'ada la sayo na gawasan an hasang na natatakpan san operculum.

An bata pa na bichir may'ada hasang na nakagawas, napareho ini san larva na ampibyan.

Kasing-kasing

May'ada closed-loop circulatory system an isda. Ginbobomba an dugo sa kasing-kasing sa bug'os na lawas. An kadam'an sa isda may kasing-kasing na may upat na parte, kaupod an duha na chambers ngan an suluran ngan guwaan.^[3] An una na parte amo an sinus venosus, usa na manipis na sac na kolekta san dugo tikang sa mga ugat antis ipaagus ngadto sa ikaduha na parte, an atrium, na usa na darako na chamber o kwarto. Nagseserbi an atrium na one-way na antechamber, nagdadara san dugo pakadto san ikatulo na parte, an ventricle. An ventricle amo in usa na thick-walled, ngan maskulado na kwarto ngan nagbobomba san dugo pakadto sa ikaupat na parte, an bulbus arteriosus, usa na dako na tubo, ngan paguwas san kasing-kasing. An bulbus arteriosus nagkokonekta sa aorta, kun diin naagi an dugo pakadto sa hasang para sa oxygenation.

Hingbis

An hingbis san isda nagtitikang sa mesoderm (panit); pareho sini an istruktura sa tango.

Pinanbasaran

↑ Romer, A.S. & T.S. Parsons. 1977. The Vertebrate Body. 5th ed. Saunders, Philadelphia. (6th ed. 1985)
↑ Benton, M. J. (1998) The quality of the fossil record of vertebrates. Pp. 269–303, in Donovan, S. K. and Paul, C. R. C. (eds), The adequacy of the fossil record, Fig. 2. Wiley, New York, 312 pp.
↑ Setaro, John F. (1999). Circulatory System. Microsoft Encarta 99.

Mga reperensya

Eschmeyer, William N.; Fong, Jon David (2013). "Catalog of Fishes". California Academy of Sciences.
Helfman, G.; Collette, B.; Facey, D. (1997). The Diversity of Fishes (1st ed.). Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-86542-256-8. https://archive.org/details/diversityoffishe0000helf.
Moyle, Peter B.; Cech, Joseph J. (2003). Fishes, An Introduction to Ichthyology (5th ed.). Benjamin Cummings. ISBN 978-0-13-100847-2.
Nelson, Joseph S. (2006) (PDF). Fishes of the World (4th ed.). John Wiley & Sons. ISBN 9780471756446. http://www.somas.stonybrook.edu/~conover/Textbooks/Fishes%2520of%2520the%2520World%2C%25204th%2520ed.%2520Joseph%2520S.%2520Nelson.pdf. Ginkuhà 30 Abril 2013. Ginhipos 2013-03-05 han Wayback Machine "Archived copy" (PDF). Ginhipos tikang han orihinal (PDF) han 5 Marso 2013. Ginkuhà 25 Enero 2015.CS1 maint: archived copy as title (link)

Padugang nga barasahon

Helfman, G.; Collette, B.; Facey, D.; Bowen, B. (2009). The Diversity of Fishes: Biology, Evolution, and Ecology (2nd ed.). Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-2494-2. http://www.blackwellpublishing.com/helfman/.
Moyle, Peter B. (1993) Fish: An Enthusiast's Guide University of California Press. ISBN 9780520916654 – good lay text.
Shubin, Neil (2009) Your inner fish: A journey into the 3.5 billion year history of the human body Vintage Books. ISBN 9780307277459. UCTV interview

Mga sumpay ha gawas

An Wikispecies in may-ada impormasyon nga may pagkahisumpay ha: Actinopterygii

Wikisource has the text of the 1911 Encyclopædia Britannica article Fish.

ANGFA – Illustrated database of freshwater fishes of Australia and New Guinea
Fischinfos.de Ginhipos 2011-11-30 han Wayback Machine – Illustrated database of the freshwater fishes of Germany (Inaleman)
FishBase online – Comprehensive database with information on over 29,000 fish species
Fisheries and Illinois Aquaculture Center Ginhipos 2012-12-15 ha Archive.today – Data outlet for fisheries and aquaculture research center in the central US
Philippines Fishes – Database with thousands of Philippine Fishes photographed in natural habitat
The Native Fish Conservancy – Conservation and study of North American freshwater fishes
United Nation – Fisheries and Aquaculture Department: Fish and seafood utilization
University of Washington Libraries Digital Collections^{[dead link]} – Digital collection of freshwater and marine fish images
Charles B. Davenport; Ernest Ingersoll (1905). "Fish" . New International Encyclopedia.

[Romer,_A_1977-1] Romer, A.S. & T.S. Parsons. 1977. The Vertebrate Body. 5th ed. Saunders, Philadelphia. (6th ed. 1985)

[2] Benton, M. J. (1998) The quality of the fossil record of vertebrates. Pp. 269–303, in Donovan, S. K. and Paul, C. R. C. (eds), The adequacy of the fossil record, Fig. 2. Wiley, New York, 312 pp.

[Setaro-3] Setaro, John F. (1999). Circulatory System. Microsoft Encarta 99.

[1]

[2]

[3]