Maís

Zea mays
	;
Siyentipiko nga pagklasipika
Ginhadi-an:	Plantae;
Pagbahin:	Tracheophyta;
Klase:	Liliopsida;
Orden:	Poales;
Banay:	Poaceae;
Genus:	Zea;
Espesye:	Zea mays;
Binomial nga ngaran
	Zea mays; L.
Mga sinonimo
	Zea vulgaris Mill.; Zea vittata Voss; Zea vaginata Sturtev.; Zea tunicata (A.St.Hil.) Sturtev. ex L.H.Bailey; Zea segetalis Salisb.; Zea saccharata Sturtev.; Zea rostrata Bonaf.; Zea praecox Steud.; Zea oryzoides Golosk.; Zea odontosperma Ten.; Zea mucronata Poit. ex Vilm.; Zea minor J.F.Gmel. ex Steud.; Zea minima Voss; Zea mexicana subsp. parviglumis ; Zea mays var. virginica ; Zea mays var. variegata ; Zea mays f. variegata ; Zea mays subsp. tunicata ; Zea mays var. tunicata ; Zea mays var. subnigroviolacea ; Zea mays var. striatiamylacea ; Zea mays subsp. saccharata ; Zea mays var. saccharata ; Zea mays var. rugosa ; Zea mays var. praecox ; Zea mays var. pensylvanica ; Zea mays subsp. parviglumis ; Zea mays subsp. obtusa ; Zea mays var. multicoloramylacea ; Zea mays var. japonica ; Zea mays subsp. indurata ; Zea mays var. indentata ; Zea mays subsp. indentata ; Zea mays var. huehuetenangensis ; Zea mays subsp. huehuetenangensis ; Zea mays var. hirta ; Zea mays f. hanakibi ; Zea mays var. gracillima ; Zea mays var. everta ; Zea mays subsp. everta ; Zea mays var. ceratina ; Zea mays subsp. ceratina ; Zea mays subsp. aorista ; Zea mays subsp. amyleosaccharata ; Zea mays subsp. amylacea ; Zea mays subsp. acuminata ; Zea macrosperma Klotzsch; Zea japonica Van Houtte; Zea indurata Sturtev.; Zea indentata Sturtev.; Zea hirta Bonaf.; Zea gracillima Voss; Zea glumacea Larranaga; Zea gigantea Voss; Zea everta Sturtev.; Zea erythrolepis Bonaf.; Zea curagua Molina; Zea cryptosperma Bonaf.; Zea canina S.Watson; Zea amyleosaccharata Sturtev. ex L.H.Bailey; Zea amylacea Sturtev.; Zea americana Mill.; Zea altissima J.F.Gmel. ex Steud.; Zea alba Mill.; Thalysia mays (L.) Kuntze; Mayzea vestita Raf.; Mayzea cerealis var. gigantea ; Mayzea cerealis Raf.; Mays zea Gaertn.; Mays vulgaris Ser.; Mays americana Baumg.

An maís (Iningles:Corn) (Pambansa:Mais) ^[1] (Zea mays) amo an miyembro han banay han banwa nga Poaceae. An Zea mays^[2] in uska species han Liliopsida nga ginhulagway ni Carl von Linné. An Zea mays in nahilalakip ha genus nga Zea, ngan familia nga Poaceae.^[3]^[4] Waray hini subspecies nga nakalista.^[3]

Historya

An mais una na gin'uma ha Tehuacan ha Mexico. An mga Olmec ngan Maya nagtantanum hin daramo na magkadurudilain nga klase hin mais ha bug'os na Mesoamerika. Pagtikang sadton 2500 BC, nagwarak an pagtanum han mais ha Amerika ngan ha 15th ngan 16th siglo, inabot an mais ha Europa ngan ha bug'os nga kalibutan.

Produksyun

Paypay:MaizeYield.png

Produksyun san mais sa bug'os sa kalibutan

Gin'uuma an mais ha bug'os sa kalibutan, ngan mas damo an naaani na mais sa kada tuig kaysa san iba na mga grain.^[5] An Estados Unidos na ani san 40% san naproprodyus sa kalibutan; An iba pa na nasod na dagko an ani amo an Tsina, Brazil, Mehiko, Indonesia, India, Fransya ngan Argentina. Inaabot 817 milyon tolenada an gin'ani sadton tuig 2009—labaw san gin'ani na paray (678 milyon tolenada) ngan trigo (682 milyon tolenada).^[6]

Top ten maize producers in 2012^[7]
Nasod	Produksyun (tolenada)	Note
Estados Unidos	273,832,130
Tsina	208,258,000
Brazil	71,296,478
Argentina	25,700,000
Mehiko	22,069,254
India	21,060,000
Ukraine	20,961,300
Indonesia	19,377,030
France	15,614,100
South Africa	12,500,000
bug'os na kalibutan	690,668,292	[A]

Mga Pahimulos

Pagkaon ha Tawo

An mais ngan giniling na mais amo in usa nga primero na pagkaon ha daramo na rehiyon ha kalibutan.

Sangkap an mais ha paghimo han mga pagkaon han mga Mehikano sugad han tortillas, tamale, pozole, atole,taco, quesadilla, chilaquiles, enchilada ngan iba pa. An Popcorn amo in usa nga klase hin mais na naputok kun ginpapaso.

Usa liwat an mais na gintitikangan han gawgaw, ngan mantika na gamit ha panluto.

Mga Kemikal

An gawgaw nga tikang ha mais pwede mahimo na plastics, tela, adhesive, ngan iba pa nga produkto kemikal. Pwede liwat pagkuhaan hin alcohol an mais na sangkap ha biofuel.

Pinanbasaran

↑ Abuyen, Tomas A. Diksyunaryo Waray-Waray [Visaya] English-Tagalog. Kalayaan Press Mktg. Ent., Inc. Quezon City. Tuig 2000. ISBN 971-08-6050-X. Pakli Ihap 220.
↑ L., 1753 In: Sp. Pl. : 971
↑ ^3.0 ^3.1 Roskov Y., Kunze T., Orrell T., Abucay L., Paglinawan L., Culham A., Bailly N., Kirk P., Bourgoin T., Baillargeon G., Decock W., De Wever A., Didžiulis V. (ed) (2014). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2014 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Ginkuhà 26 Mayo 2014.CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: extra text: authors list (link)
↑ WCSP: World Checklist of Selected Plant Families
↑ International Grains Council (international organization) (2013). "International Grains Council Market Report 28 November 2013" (PDF).
↑ Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (2009). "Maize, rice and wheat : area harvested, production quantity, yield". Ginhipos tikang han orihinal han 2012-06-19. Ginkuhà 2014-06-22.
↑ "FAOSTAT". FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS. Ginhipos tikang han orihinal han 2012-06-19. Ginkuhà 20 Agosto 2013.

Padugang nga barasahon

Aureliano Brandolni, Andrea Brandolini (2006). Il mais in Italia: storia naturale e agricola. Bergamo, Italy: CRF press. http://www.asa-press.com/l-mais.html. "XII+370 pages and 80 colour pages" Ginhipos 2009-05-31 han Wayback Machine
Ferro, D.N. and Weber, D.C. "Managing Sweet Corn Pests in Massachusetts".CS1 maint: multiple names: authors list (link)
Bonavia, Duccio (2013). Maize: Origin, Domestication, and Its Role in the Development of Culture. Cambridge University Press. ISBN 978-1107023031.

Mga sumpay ha gawas

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Maís

An Wikispecies in may-ada impormasyon nga may pagkahisumpay ha: Zea mays

"Tracking the Ancestry of Corn Back 9,000 Years," New York Times, May 25, 2010
Growing Corn Information on the uses and starting of corn seed
Zea mays at Plants For A Future Ginhipos 2011-04-18 han Wayback Machine
Maize Genetics and Genomics Database project
The Maize Genome Sequence Browser
Corn ngada ha Open Directory Project
Zea mays, corn taxonomy, facts, life cycle, and kernel anatomy at GeoChemBio.com Ginhipos 2015-03-06 han Wayback Machine
Major topic "Zea mays": free full text articles in National Library of Medicine
Paul Lunde, New World Foods, Old World Diet, 1992, Saudi Aramco World Ginhipos 2014-09-28 han Wayback Machine
Encyclopedia of Life
Information about B73 and Mo17 maize genomes

[1] Abuyen, Tomas A. Diksyunaryo Waray-Waray [Visaya] English-Tagalog. Kalayaan Press Mktg. Ent., Inc. Quezon City. Tuig 2000. ISBN 971-08-6050-X. Pakli Ihap 220.

[C132-2] L., 1753 In: Sp. Pl. : 971

[COL-3] 3.0 ^3.1 Roskov Y., Kunze T., Orrell T., Abucay L., Paglinawan L., Culham A., Bailly N., Kirk P., Bourgoin T., Baillargeon G., Decock W., De Wever A., Didžiulis V. (ed) (2014). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2014 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Ginkuhà 26 Mayo 2014.CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: extra text: authors list (link)

[source-4] WCSP: World Checklist of Selected Plant Families

[InternationalGrainsCouncil-5] International Grains Council (international organization) (2013). "International Grains Council Market Report 28 November 2013" (PDF).

[FAOstats-6] Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (2009). "Maize, rice and wheat : area harvested, production quantity, yield". Ginhipos tikang han orihinal han 2012-06-19. Ginkuhà 2014-06-22.

[7] "FAOSTAT". FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS. Ginhipos tikang han orihinal han 2012-06-19. Ginkuhà 20 Agosto 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]