Jump to content

Camboya

Igliwat an mga sumpay
Tikang ha Wikipedia
Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Iningles nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray
Ginhadi-an han Camboya

  • ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (Khmer)
  • Preăh Réachéanachâk Kâmpŭchéa
  • Royaume du Cambodge (Frinanses)
Bandira han Camboya
Bandira
Royal Arms han Camboya
Royal Arms
Darahonon: 
ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ
"Nasod, Relihiyon, Hadì"
Awit: 
Nokor Reach
Mahestico nga Ginhadi-an
Kahamutang han  Camboya  (lunghaw) ha ASEAN  (masirom nga abohon)  —  [Legend]
Kahamutang han  Camboya  (lunghaw)

ha ASEAN  (masirom nga abohon)  —  [Legend]

Pamunuan
ngan gidako-i nga syudad
 Phnom Penh
11°33′N 104°55′E / 11.550°N 104.917°E / 11.550; 104.917
Opisyal nga mga pinulungan Khmer
Opisyal nga pagsurat Khmer nga pagsurat
Ethniko nga mga grupo
(2013[1])
Relihiyon
Official:
Theravada nga Buddhismo
Iba nga mga relihiyon:
(Mga) Tawag hin tawo Camboyano, Cambodyano, Kampucheano
Kagamhanan Unitaryo nga usa-nga-partido nga parlamentaryo nga elehido nga konstitusyonal nga monarkiya
• Monarka
Norodom Sihamoni
Hun Manet
Say Chhum
Heng Samrin
Magbabalaod Parlamento
Senado
Nasodnon nga Katitirok
Pagkahimo
68–550
550–706
802–1431
• Paglugaring
(tikang han Fransya)
9 Nobyembre 1953
23 Oktubre 1991
24 Septyembre 1993
30 Abril 1999
Langyab
• Bug-os
 181,035 km2 (69,898 sq mi) (ika-88)
• Katubigan (%)
 2.5
Kamolupyohan
• 2016 estimate
 15,762,370[2] (ika-65)
• 2008 nga census
 13,395,682[3]
• Densidad
 81.8/km2 (211.9/sq mi) (ika-118)
GDP (PPP) 2017 nga banabana
• Bug-os
 $64.405 ka bilyon[4]
• Per capita
 $4,022[4]
GDP (nominal) 2017 nga banabana
• Bug-os
 $20.953 ka bilyon[4]
• Per capita
 $1,308[4]
Gini (2011) 31.8[5]
medium
HDI (2015) ▲ 0.563[6]
namumutnga · ika-143
Salapi Riel (KHR)
Zona hin oras UTC+07:00 (KRAT/ ICT)
Format hin pitsa dd/mm/yyyy
Dapit hin pagmanehar tuo
Kodigo hin pagtawag +855
Internet TLD .kh
 Ini nga barasahon mayda Khmer nga sinurat. Kon waray sakto nga nga nahatag hin pagbulig, bangin iton imo makita mga tigaman hin pakia-an, mga kahon, o iba pa nga mga tigaman imbes nga Khmer nga pagsurat.

An Camboya o Cambodia (/kæmˈboʊdiə/ ( pamati-a);[7] Khmer: កម្ពុជា, o Kampuchea IPA: [kɑmpuˈciə]), nga opisyal nga tinatawag nga Ginhadi-an han Camboya o Ginhadi-an han Cambodia (Khmer: ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា, Preăh Réachéanachâk Kâmpŭchéa, IPA: [ˈprĕəh riəciənaːˈcɑk kɑmpuˈciə]), usá nga nasod nga nahamutang ha salatan nga dapit han Indochina nga Peninsula ha Timugan nga Asya. An kahaluag han nasod 181,035 square kilometres (69,898 kwadrado nga milyas), nga ginsasapitan han Thailand ha kanawayan, han Laos ha dumagsaan, han Vietnam ha sinirangan, ngan han Gulpo han Thailand ha habagatan.

An Camboya mayda kamolupyohan hin labaw 15 ka milyon. An opisyal nga relihiyon Theravada nga Buddhismo, nga ginbubuhat hin mga 95 ka porsyento han kamolupyohan. Lakip han mga minoridad nga mga grupo han nasod an mga Vietnames, Tsino, mga Cham, ngan 30 ka mga tribo ha bukid.[8] An pamunuan o kapital ngan an gidako-i nga syudad Phnom Penh, an sentro ha politika, ekonomiya, ngan kultura han Cambodia. An ginhadi-an usá nga elehido nga konstitusyonal nga monarkiya nga diin hi Norodom Sihamoni, usá nga monarka nga ginpili han Konseho han Trono nga Kanan-Hadi, komo mangulo hin estado. An mangulo han kagamhanan hi Hun Sen, nga yanâ amo an Primer ministro ngan an gima-iha-i nga nagsisirbe nga diri-royal nga namumuno ha Timugan nga Asya ngan nagdumara han Camboya hin labaw 30 ka tuig.

Han 802 AD, hi Jayavarman II nagdeklara han iya kalugaringon nga hadì, nga gin-usá an mga mag-away nga mga Khmer nga prinsipe han Chenla ha ilarom han ngaran nga "Kambuja".[9] Iní an katikangan han Imperyo Khmer nga nagmalinamposon hin gahom hin labaw 600 ka tuig, nga nagdangat han mga sumurunod nga hadi nga mag dumara ngan maghatag hin impluwensya han dako nga bahin han Timugan nga Asya ngan makakuha hin dako nga gahom ngan karikohan. An gin-Indyanisar nga ginhadi-an nagtukod hin mga dagko nga mga templo upod hiní an Angkor Wat, nga yanâ World Heritage Site, ngan nagpadalî han pagpahilawig han Hinduismo anay, sunod han Buddhismo ha dako nga bahin han Timugan nga Asya. Katapos han paglupig han Angkor nga nabuhat han Ayutthaya han ika-15 nga gatostuig, gindumara in gingamyan ngan naluya nga Camboya nga vassal nga estado han mga silingan nga nasod. Han 1863 an Camboya nagin protektorado han Fransya nga nagdoble han kadako han nasod ha pagkabalik han amihan ngan katundan tikang ha Thailand.

Nakakuhâ hin paglugaríng an Camboya han 1953. An Gera ha Vietnam inmabot ngadto han nasod han ginbombahan han Estados Unidos an Camboya didâ han 1969 kutub 1973. Sunod han Camboyano nga golpe han 1970, an napaiwas-ha-poder nga hadì naghatag han iya suporta han iya mga kasanhi nga kaaway, an Khmer Rouge. Ginmawas an Khmer Rouge nga dako nga gahom, ngan nakuha nira an Phnom Penh han 1975 ngan ha urhe ginbuhat nira an Genocidio ha Camboya tikang 1975 tubtub 1979, nga diin ginpatalsik hirá tikang ha poder han Vietnam ngan han gin-ugopan-han-Vietnames nga Kanan Katawhan Republika han Kampuchea didâ han Camboyano-Vietnames nga Gera (1979–91).

Sunod han 1991 nga mga Kasabotan hin Kamurayaw ha Paris, gindumara hin madalî anay an Camboya in Nasyones Unidas nga misyon (1992–93). Binmiya an UN katapos hin pagbuhat hin mga pinili-ay nga diin 90 ka porsyento han mga rehistrado nga botante nanbotos. An 1997 nga golpe de estado nagbutang hin gahom dida ha kamot han Primer Ministro nga hi Hun Sen ngan han Partido han Katawhan han Camboya, nga nagpapabilin ha poder hadton 2017

.

Damo it aratubangon han nasod. Upod han mga importante nga mga padayag an masurong nga pagkakablas,[10] masurong nga pangurakot,[11] kakulangan hin mga kagawasan ha politika,[12] hamubo nga pagpadukwag han katawhan,[13] ngan in hataas nga ihap hin kagutom.[14][15][16] Gin-asoy an Cambodia han Southeast Asian Director han Human Rights Watch nga hi David Roberts, nga "madaparap nga komunista nga gawasnon-nga-merkado nga estado nga mayda maitatanding nga autoritaryano nga koalisyon nga nagdudumara hin bagabaga lâ nga demokrasya."[lower-alpha 1] [17]

Samtang an per capita income nagpapabilin nga hamubo kun igtanding han kadam'an nga mga hagrani nga mga kanasoran, an Camboya mayda han usá han mga gimalaksihi nga natubo nga mga ekonomiya ha Asya nga an promedyo han pagtubo mga 6 ka porsyento han naglabay nga dekada. It pag-uma nagpapabilin nga amo an dominante nga sektor ha ekonomiya nga mayda makusog nga pagtubo ha mga tela, konstruksyon, mga panapton, ngan turismo nga nagdangat hin tikadamo nga investment tikang ha langyaw ngan internasyonal nga komersyo.[18] Hamubo an ihap han Camboya dida hin panuigon nga index (2015) ha pagranggo han pagdumara ha balaod hin 102 ka nasod, nga an ranggo ika-99 ha tanan ngan gimarauti ha rehiyon.[19]

Gin-aatubang gihapon han Camboya an pagkadaot han kalibungan nga tiarabot nga problema. An pinaka grabe nga buruhaton hini nga larangan amo an pagkawara han kagurangan han nasod, nga naglalakip gihapon hin mga nasodnon nga parke ngan mga santuaryo hin mga mananap. Ha pagsubay an pagkadaot han kalibungan ha Camboya naglalakip hin mga damo nga dirudilain nga mga ginbuhat, upod an ilegal nga pamulod hin kakahoyan, mga pamatay hin mga ginkakataragman nga mga endemiko nga mga espesiye, ngan pagkadaot hin mga importante nga habitat hin mananap tikang hin mga dagko nga mga proyekto hin konstruksyon ngan mga negosyo ha pag-uma. An napadaot nga mga buruhaton naglalakip han lokal nga kamolupyohan, an mga Camboyano nga mga negosyo ngan mga namumuno ha gobyerno, pati gihapon an mga taga langyaw nga sindikato hin krimen ngan mga transnasyonal nga mga korporasyon tikang han tanan nga dapit han kalibutan.

Ngaran

[igliwat | Igliwat an wikitext]

An ngaran nga "Kahadi-an" o "Ginhadi-an han Camboya" o "Ginhadi-an han Cambodia" amo an opisyal nga ngaran han nasod. Ha Ininggles "Kingdom of Cambodia" ngan ha Kinatsila "Reino de Camboya". An Ininggles nga "Cambodia" ngan an Kinatsila nga "Camboya" tikang han Frinanses nga "Cambodge", nga amo an Frinanses nga pagsurat han Khmer nga Kampuchea. An Kampuchea amo an ginpahalipot nga alternatibo han opisyal nga ngaran han nasod ha Khmer, Preah Reacheanachak Kampuchea (Khmer: ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា). An Khmer nga endonimo nga Kampuchea ginkuha tikang han Sanskrit nga ngaran Kambojadeśa (कम्बोजदेश), nga nahimo tikang han देश, desa ("tuna han" o "nasod han") ngan कम्बोज, Kambojas, nga nagpapaaliday han mga mito han pagtukod han syahan nga kahadto nga ginhadi-an nga Khmer.[20]

Ha diri pormal, an mga Camboyano natawag hit ira nasod nga Srok Khmer (Khmer nga pagluwás: [srok kʰmae]), nga buot sidngong "Tuna ni Khmer", o kundi man an puropormal nga Prateh Kampuchea (ប្រទេសកម្ពុជា), nga ha literal "Nasod han Kampuchea". An ngaran nga "Camboya" o "Cambodia" gin-gagamit hin agsob ha Katundan nga kalibotan samtang an "Kampuchea" masurong gamiton ha Sidlangan.[21][22][23]

Mga opisyal nga ngaran
Pitsa Ngaran Mga tigaman
802–1431 Imperyo Khmer
1431–1863 Camboya
1863–1941, 1945–1953 Ginhadi-an han Camboya (Franses nga Protektorado)
1941–1945 Ginhadi-an han Camboya (Ha ilarom han pag-okupar han Hapones)
1953–1970 Ginhadi-an han Camboya
1970–1975 Repúblika Khmer
1975–1976 Kampuchea (Khmer nga Genocidio)
1976–1982 Democratiko nga Kampuchea (Khmer nga Genocidio) – Nagpabilin an pagkilala han UN[24][25]
1982–1990 Koalisyon nga Kagamhanan han Demokratiko nga Kampuchea Nagpabilin an pagkilala han UN
1990–1993 Nasodnon nga Kagamhanan han Camboya Nagpabilin an pagkilala han UN
1979–1989 Kanan Katawhan Republika han Kampuchea Waray kilal'a han UN
1989–1991 Estado han Camboya
1991–1993 Transisyonal nga Kagamhanan han Nasyones Unidas ha Camboya
1993–yanâ Ginhadi-an han Camboya

Mga lalawigan nga syudad ha Cambodia

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. Banteay Meanchey
  2. Battambang
  3. Kampong Cham
  4. Kampong Chhnang
  5. Kampong Speu
  6. Kampong Thom
  7. Kampot
  8. Kandal
  9. Koh Kong
  10. Kep
  11. Kratié
  12. Mondulkiri
  1. Oddar Meancheay
  2. Pailin
  3. Phnom Penh
  4. Sihanoukville
  5. Preah Vihear
  6. Pursat
  7. Prey Veng
  8. Ratanakiri
  9. Siem Reap
  10. Stung Treng
  11. Svay Rieng
  12. Takéo

Mga tigaman

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. ↑ An orihinal nga darahonon ha Ininggles: "vaguely communist free-market state with a relatively authoritarian coalition ruling over a superficial democracy."

Mga kasarigan

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. ↑ Cambodia Ginhipos 2010-12-29 han Wayback Machine. CIA World FactBook.
  2. ↑ "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Ginkuhà 10 Septyembre 2017.
  3. ↑ Cambodian National Institute of Statistics, ginkuhà 6 Hunyo 2012.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "Cambodia". International Monetary Fund.
  5. ↑ "GINI Index". Gini Index. World Bank. Ginkuhà 29 Agosto 2015.
  6. ↑ "2016 Human Development Report" (PDF). United Nations. Ginkuhà 21 Marso 2017.
  7. ↑ "Cambodia". Dictionary.reference.com. Ginkuhà 16 Marso 2013.
  8. ↑ "Cambodia to celebrate day for indigenous people near Angkor Wat". News.xinhuanet.com. Ginhipos tikang han orihinal han 25 Agosto 2013. Ginkuhà 15 Marso 2013. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  9. ↑ Chandler, David P. (1992) History of Cambodia. Boulder, CO: Westview Press, ISBN 0813335116.
  10. ↑ "Consumerism booms as Cambodia embraces once-forbidden capitalism". Reuters (ha Ininggles). Ginhipos tikang han orihinal han 2014-10-01. Ginkuhà 28 Oktubre 2014.CS1 maint: unrecognized language (link)
  11. ↑ "2013 Freedom House". Freedom House (ha Ininggles). 2013. Ginhipos tikang han orihinal han 2013-04-07. Ginkuhà 6 Abril 2014.CS1 maint: unrecognized language (link)
  12. ↑ "2013 Corruption Perceptions Index". Transparency International (ha Ininggles). 2013. Ginhipos tikang han orihinal han 2013-12-03. Ginkuhà 6 Abril 2014.CS1 maint: unrecognized language (link)
  13. ↑ "The 2013 Human Development Report – "The Rise of the South: Human Progress in a Diverse World"" (ha Ininggles). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. pp. 144–147. Ginhipos tikang han orihinal han 2018-12-26. Ginkuhà 2 Marso 2013.CS1 maint: unrecognized language (link)
  14. ↑ Welthungerhilfe, IFPRI, and Concern Worldwide: 2013 Global Hunger Index – The challenge of hunger: Building Resilience to Achieve Food and Nutrition Security. Bonn, Washington D. C., Dublin. Oktubre 2013.
  15. ↑ "Cambodia's opposition leader says Australian asylum seeker deal will fund corruption" (ha Ininggles). Ginkuhà 28 Oktubre 2014.CS1 maint: unrecognized language (link)
  16. ↑ Chueyprasit, Orapa; Naasiri, Chaite (27 Marso 2014). "Thailand ranks 2nd in ASEAN for the best quality of life". National News Bureau of Thailand. Archived from the original on 28 Marso 2014. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
  17. ↑ David Roberts (29 Abril 2016). Political Transition in Cambodia 1991-99: Power, Elitism and Democracy. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-85054-7. https://books.google.com/books?id=SnYWDAAAQBAJ&pg=PR9&lpg=PR9&focus=viewport&vq=%22vaguely+communist%22&dq=roberts+2001+%22Political+Transition+in+Cambodia%22.  (section XI, "Recreating Elite Stability, July 1997 to July 1998")
  18. ↑ Cambodia to outgrow LDC status by 2020 | Business | The Phnom Penh Post – Cambodia's Newspaper of Record Ginhipos 2011-05-21 han Wayback Machine. The Phnom Penh Post (18 Mayo 2011). Ginkuhà han 20 Hunyo 2011.
  19. ↑ Cuddy, Alice (2 Hunyo 2015). "Rule of law rank near bottom". Phnom Penh Post. Ginkuhà 7 Pebrero 2016. The World Justice Project's Rule of Law Index, which is based on surveys with ordinary people and in-country experts, ranks countries based on eight key indicators including constraints on government powers, an absence of corruption, and regulatory enforcement...In every factor measured, Cambodia scored the worst in the East Asia and Pacific region, where other ranked nations include Myanmar, Vietnam and Mongolia....[w]here the rule of law is weak, medicines fail to reach health facilities, criminal violence goes unchecked, laws are applied unequally across societies, and foreign investments are held back. [An Rule of Law Index han World Justice Project, nga nahibase ha mga survey ha mga sahid nga katawhan ngan mga experto ha sakob-han-nasod, nagraranggo hin mga nasod hin walo nga mga prinsipal nga tigaman upod in mga pagpugong ha mga gahom han gobyerno, an pagkawaray hin pangurakot, ngan pag-implementa hin mga regla...Ha tanan nga mga faktor nga ginsukol, gimarauti an ihap han Camboya ha Sinirangan nga Asya ngan han Pasipiko nga rehiyon, nga diin an iba nga mga ginranggo nga mga nasod upod an Myanmar, Vietnam ngan Mongolia...nga diin an pagdumara ha balaod maluya, diri nakakaabot an mga medisina ha mga lugar hin salud, diri napupugngan an violensya hin krimen, diri patas an pag-aplikar hin mga balaod ha mga katiringban, ngan ginpupugngan an mga investment tikang ha langyaw.
  20. ↑ Chad, Raymond (1 Abril 2005). "Regional Geographic Influence on Two Khmer Polities". Salve Regina University, Faculty and Staff: Articles and Papers: 137. Ginkuhà 1 Nobyembre 2015.
  21. ↑ "kampuchea. (n.d.). Collins English Dictionary – Complete & Unabridged 10th Edition" (ha Ininggles). Dictionary.com. Ginkuhà 31 Oktubre 2015.CS1 maint: unrecognized language (link)
  22. ↑ "Cambodia" (ha Ininggles). Google Books. Ginkuhà 31 Oktubre 2015.CS1 maint: unrecognized language (link)
  23. ↑ ""On some Cambodian Words," Thai-Yunnan Project Newsletter No. 20., Department of Anthropology, Research School of Pacific Studies Australian National University by Serge Thion" (ha Ininggles). Nectec. Ginkuhà 31 Oktubre 2015.CS1 maint: unrecognized language (link)
  24. ↑ Cahoon, Ben. "Cambodia". www.worldstatesmen.org. Ginhipos tikang han orihinal han 2017-08-19. Ginkuhà 18 Agosto 2017.
  25. ↑ "3 Unlikely Cambodian Allies Map War on Vietnam". The New York Times (ha Ininggles). 9 Hulyo 1982. Ginkuhà 18 Agosto 2017.CS1 maint: unrecognized language (link)


Katig-uban han mga Nasod ha Salatan-Sinirangan Asya / Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)
Birmania /Myanmar | Brunei | Cambodia/Camboya | Indonesia/Indonesya | Laos | Malaysia | Pilipinas | Singgapura | Taylandya/Thailand | Vietnam
Mga Nasod ha Timugan nga Asya
Birmania/Myanmar | Brunei | Cambodia/Camboya | Indonesia | Laos | Malaysia | Pilipinas | Singgapura/Singapur | Sinirangan nga Timor | Thailand/Tailandya | Vietnam
Mga Nasod ha Asya
Afganistan | Amihanan nga Korea | Arabya Saudi | *Armenya | *Aserbaiyan | Barein | Bangladesh | Birmania/Myanmar | Brunei | Butan | Cambodia/Camboya | *Ehipto | Emiratos Arabes Unidos | *Georgia | Hapon | Hordanya | India | Indonesia/Indonesya | Irak | Iran | Israel | *Kasahistan/Kazakhstan | Kirguistan | Kuwait | Laos | Libano | Malaysia | Maldivas | Mongolya | Nepal | Oman | Pakistan | Pilipinas | Qatar/Catar | *Rusia | Salatan nga Korea | Singgapura | Sinirangan nga Timor | Sirya | Sri Lanka | Taiwan (Republika han Tsina) | Tayikistan | Thailand/Tailandya | Tsina (Kanan Katawhan Republika han Tsina) | Turkmenistan | Turkeya | Usbekistan | Vietnam | Yemen
An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Cambodia
Ginkuha tikang ha "https://war.wikipedia.org/w/index.php?title=Camboya&oldid=7643452"