Afganistan

Tikang ha Wikipedia
Islamiko nga Republika han Afganistan

جمهوری اسلامی افغانستان
(Pinersyano: Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān)
د افغانستان اسلامي جمهوریت
(Pashto: Da Afġānistān Islāmī Jomhoriyat)
Bandira han Afganistan
Bandira
Kahamutang han Afganistan
Pamunuan
ngan gidako-i nga syudad
Kabul
Opisyal nga mga pinulungan Dari Persian,Pashto[1]
(Mga) Tawag hin tawo Afghan[alternatives]
Kagamhanan Islamic Republic
• President
Hamid Karzai
Mohammad Fahim
Karim Khalili
Abdul Salam Azimi
Establishment
October 1747
• Independence from the United Kingdom
August 19, 1919
Langyab
• Bug-os
647,500 km2 (250,000 sq mi) (41st)
• Katubigan (%)
negligible
Kamolupyohan
• 2016 estimate
34,656,032 (40th)
• 1979 nga census
13,051,358
• Densidad
43.5/km2 (112.7/sq mi) (150th)
GDP (PPP) 2008 nga banabana
• Bug-os
$21.388 billion[3] (96th)
• Per capita
$760[3] (172nd)
GDP (nominal) 2008 nga banabana
• Bug-os
$11.709 billion[3]
• Per capita
$416[3]
HDI (2007) 0.345
hamubo · 174
Salapi Afghani (AFN)
Zona hin oras UTC+4:30 (D†)
Dapit hin pagmanehar right
Kodigo hin pagtawag 93
Internet TLD .af

An Afganistan o kundi man Afghanistan (kaluwás ha Ininglis /æfˈɡænɪstæn, æfˈɡɑːnɪstɑːn/ ( pamati-a); Pashto/Dari: افغانستان, Pashto: Afġānistān [avɣɒnisˈtɒn, ab-],[lower-alpha 1] Dari: Afġānestān [avɣɒnesˈtɒn]) nga an opisyal nga ngaran Republika Islamika han Afganistan (د افغانستان اسلامي دول > Da Afghanistan Islami Dawlat; دولت اسلامی افغانستا > Dolate Eslâmie Afghânestân; Iningles: Islamic Republic of Afghanistan; Kinatsila República Islámica de Afganistán o Estado Islámico de Transición de Afganistán ) usa nga sirado hin dagat nga nasod nga nahamutang ha Salatan-nga-Butnga nga Asya.[4][5][6][7][8]. Ginsasapitan an Afganistan han Pakistan ha sidlangan ngan salatan;[lower-alpha 2] han Iran ha katundan; han Turkmenistan, Uzbekistan, ngan Tajikistan ha amihan; ngan ha hirayo nga dumagsaan, han Tsina. Na-okupar ini hin 652,000 square kilometers (252,000 sq mi), ngan usá ini nga nasod nga damo hin kabugkiran ngan mga patag ha amihan ngan ha habagatan. An syudad han Kabul amo an pamunuan o kapital ngan amo gihapon an gidako-i nga syudad han nasabi nga nasod. An kamolupyohan hiní 32 ka milyon, nga an kaurugan hini mga ethniiko nga mga Pashtun, mga Tajik, mga Hazara ngan mga Uzbek.

Etimolohiya[igliwat | Igliwat an wikitext]

An ngaran nga Afghānistān (Pashto: افغانستان) gintutuohan nga sugad ka maiha han ethnonimo nga Afghan, nga gindokumenta dida han ika-10 nga gatostuig nga barasahon hin heyograpiya Hudud ul-'alam.[9] An gamot nga ngaran "Afghan" gingamit ha kaagi hin pagtudlok hin usá nga api han ethniko nga mga Pashtun,[10] ngan an suffix "-stan" nangangahulogan "lugar han (mga)" ha Pinersa. Sugad man, an ngaran nga Afghanistan o Afganistan nangangahulogan nga tuna han mga Afghan[11] o, kun ha ispesipiko nga pagtudlok ha kaagi, ha tuna han mga Pashtun. Bisan pa man, an moderno nga Konstitusyon han Afghanistan nasiring nga "[a]n pulong nga Afghan gagamiton pagtudlok ha tagsa bungtohanon han Afghanistan."[12]

Mga lalawigan ha Afganistan[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mapa han mga lalawigan han Afganistan
Provinces of Afghanistan[13]
Lalawigan Mapa # ISO 3166-2:AF[14] Sentro/Kapital Popyulasyon Kahaluag (km²) Yinaknan Notes U.N. Rehiyon
Badakhshan 30 AF-BDS Fayzabad 823,000 44,059 Dari Persian, Pamiri, others Composed of 29 districts North East Afghanistan
Badghis 4 AF-BDG Qala i Naw 429,500 20,591 Dari Persian, Pashto, Aimaqi, Turkmen, Uzbek 7 districts West Afghanistan
Baghlan 19 AF-BGL Puli Khumri 779,000 21,118 Uzbek, Turkmen, Pashto, Dari Persian 16 districts North East Afghanistan
Balkh 13 AF-BAL Mazari Sharif 1,096,100 17,249 Dari Persian, Uzbek 15 districts North West Afghanistan
Bamyan 15 AF-BAM Bamyan 387,300 14,175 Dari Persian and Hazaragi 7 districts West Afghanistan
Daykundi 10 AF-DAY Nili 399,600 8,088 Dari Persian, Hazaragi and Pashto 8 districts
Formed from Orūzgān Province in 2004
South West Afghanistan
Farah 2 AF-FRA Farah 438,000 48,471 Pashto, Dari Persian, Baloch 11 districts West Afghanistan
Faryab 5 AF-FYB Maymana 858,600 20,293 Dari Persian, Turkmen and Pashto 14 districts North West Afghanistan
Ghazni 16 AF-GHA Ghazni 931,000 22,915 Dari Persian, Hazaragi, Pashto 19 districts South East Afghanistan
Ghor 6 AF-GHO Chaghcharan 485,000 36,479 Aimaqi, Dari Persian 10 districts West Afghanistan
Helmand 7 AF-HEL Lashkar Gah 745,000 58,584 Pashto, Dari Persian, Hazaragi 13 districts South West Afghanistan
Herat 1 AF-HER Herat 1,182,000 54,778 Dari Persian, Aimaqi, Pashto, Turkmen 15 districts West Afghanistan
Jowzjan 8 AF-JOW Sheberghan 441,000 11,798 Uzbek, Dari Persian and Pashto 9 districts North West Afghanistan
Kabul 22 AF-KAB Kabul 3,314,000 4,462 Dari Persian, Pashto, others 15 districts Central Afghanistan
Kandahar 12 AF-KAN Kandahar 886,000 54,022 Pashto 16 districts South West Afghanistan
Kapisa 29 AF-KAP Mahmud-i-Raqi 360,000 1,842 Dari Persian 7 districts Central Afghanistan
Khost 26 AF-KHO Khost 300,000 4,152 Pashto 13 districts South East Afghanistan
Kunar 34 AF-KNR Asadabad 321,000 4,942 Pashto, Nuristani 15 districts East Afghanistan
Kunduz 18 AF-KDZ Kunduz 820,000 8,040 Uzbek, Dari Persian, Pashto, Turkmen 7 districts North East Afghanistan
Laghman 32 AF-LAG Mihtarlam 373,000 3,843 Dari Persian, Pashai, Pashto 5 districts East Afghanistan
Logar 23 AF-LOW Pul-i-Alam 292,000 3,880 Pashto, Dari Persian 7 districts Central Afghanistan
Nangarhar 33 AF-NAN Jalalabad 1,089,000 7,727 Pashto, Dari Persian, Pashai 23 districts East Afghanistan
Nimruz 3 AF-NIM Zaranj 149,000 41,005 Dari Persian (Seistani), Pashto, Balochi 5 districts South West Afghanistan
Nurestan 31 AF-NUR Parun 112,000 9,225 Nuristani, Pashto 7 districts East Afghanistan
Orūzgān 11 AF-ORU Tarin Kowt 627,000 22,696 Pashto, Hazaragi 6 districts South West Afghanistan
Paktia 24 AF-PIA Gardez 415,000 6,432 Pashto 11 districts South East Afghanistan
Paktika 25 AF-PKA Sharan 352,000 19,482 Pashto 15 districts South East Afghanistan
Panjshir 28 AF-PAN Bazarak 128,620 3,610 Dari Persian, Pamiri 5 districts
Created in 2004 from Parwan Province
Central Afghanistan
Parwan 20 AF-PAR Charikar 726,000 5,974 Dari Persian, Pashto Composed of 9 districts Central Afghanistan
Samangan 14 AF-SAM Aybak 378,000 11,262 Uzbek, Dari Persian, Turkmen 5 districts North West Afghanistan
Sar-e Pol 9 AF-SAR Sar-e Pol 468,000 15,999 Dari Persian, Pashto and Uzbek 6 districts North West Afghanistan
Takhar 27 AF-TAK Taloqan 810,800 12,333 Dari Persian, Pashto, Uzbek, Turkmen 12 districts North East Afghanistan
Wardak 21 AF-WAR Meydan Shahr 413,000 8,938 Pashto, Dari Persian, Hazaragi 9 districts Central Afghanistan
Zabul 17 AF-ZAB Qalat 365,920 17,343 Pashto, Dari Persian 9 districts South West Afghanistan

Mga tigaman[igliwat | Igliwat an wikitext]

  1. An ponema nga /f/ ف aada là hin mga hinuram nga mga pulong ha Pashto, agsob iní ginsasalyoan hin /p/ پ. An [b] usá gihapon nga allophone han /p/ ugsa hin gintitingog nga mga mangarabay; an [v] usá nga allophone han /f/ ugsa hin mga gintitingog nga mga mangarabay hin mga hinuram nga mga pulong.
  2. An Afganistan ginkikita nga nasod nga ginsasapitan hin katubtuban gihapon han Kagamhanan han Indya, nga nagkikita han tanan han Kashmir nga kabahin han Indya. Bisan pa man, ginkakadilito iní, ngan an rehiyon han Kashmir nga nasapit han Afganistan gindudumara han Pakistan. Ginkuhaan: "Ministry of Home Affairs (Department of Border Management)" (PDF). Ginhipos tikang han orihinal (PDF) han 17 Marso 2015. Ginkuhà 1 Septyembre 2008.

Pinambasaran[igliwat | Igliwat an wikitext]

  1. "Afghanistan". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2007-12-13. Ginhipos tikang han orihinal han 2016-07-09. Ginkuhà 2010-02-19.
  2. "Afghanistan", CIA - The World Factbook 2007 Ginhipos 2016-07-09 han Wayback Machine.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 "Afghanistan". International Monetary Fund. Ginkuhà 2009-10-01.
  4. "Afghanistan | history – geography". Encyclopedia Britannica (ha English). Ginkuhà 19 Oktubre 2018.
  5. Ipakita an sayop: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Factbook
  6. Ipakita an sayop: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named South Asia
  7. Briney, Amanda (Abril 12, 2017). "Geography of Afghanistan". Thoughtco. Thought Co. Ginkuhà Oktubre 16, 2019.
  8. Saez, Lawrence (2011). The South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC): An emerging collaboration architecture, Afghanistan, A Central Asian nation that Joined SAARC (1st ed.). pp. 33-35. https://books.google.nl/books?id=yTzKWI42uR4C&pg=PT58&redir_esc=y#v=onepage&q=Afghanistan&f=false. Ginkuhà Pebrero 15, 2019. 
  9. Vogelsang, Willem (2002). The Afghans. Wiley Blackwell. p. 18. ISBN 0-631-19841-5. https://books.google.com/books?id=9kfJ6MlMsJQC&lpg=PP1&pg=PA18#v=onepage&q&f=false. Ginkuhà 2010-08-22. 
  10. Ch. M. Kieffer (15 Disyembre 1983). "Afghan". Encyclopædia Iranica (online ed.). Columbia University. Ginhipos tikang han orihinal han 2013-11-16.
  11. Barfield 2012, p. 159.
  12. "Constitution of Afghanistan". 2004. Ginhipos tikang han orihinal han 2016-09-20. Ginkuhà 16 Pebrero 2013.
  13. References and details on data provided in the table can be found within the individual provincial articles.
  14. ISO 3166-2:AF ( ISO 3166-2 codes for the provinces of Afghanistan)

Dugang nga barasahan[igliwat | Igliwat an wikitext]





Mga artikulo
  • Meek, James. Worse than a Defeat. London Review of Books, Vol. 36, No. 24, December 2014, pages 3–10

Mga sumpay ha gawas[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mga Nasod ha Asya
Afganistan | Amihanan nga Korea | Arabya Saudi | *Armenya | *Aserbaiyan | Barein | Bangladesh | Birmania/Myanmar | Brunei | Butan | Cambodia/Camboya | *Ehipto | Emiratos Arabes Unidos | *Georgia | Hapon | Hordanya | India | Indonesia/Indonesya | Irak | Iran | Israel | *Kasahistan/Kazakhstan | Kirguistan | Kuwait | Laos | Libano | Malaysia | Maldivas | Mongolya | Nepal | Oman | Pakistan | Pilipinas | Qatar/Catar | *Rusia | Salatan nga Korea | Singgapura | Sinirangan nga Timor | Sirya | Sri Lanka | Taiwan (Republika han Tsina) | Tayikistan | Thailand/Tailandya | Tsina (Kanan Katawhan Republika han Tsina) | Turkmenistan | Turkeya | Usbekistan | Vietnam | Yemen